راهنمای محلی خوزستان

آئین سنتی معایده

آئین سنتی معایده توسط مردم عرب خوزستان پس از اقامه نماز عید سعید فطر در مناطق مختلف این استان برگزار شد

روز عید و پس از اقامه نماز در مساجد، دید و بازدید‌ها توسط بزرگان، جوانان، نوجوانان، خردسالان و بزرگان در این مناطق آغاز می‌شود.

این آئین میان عرب‌های خوزستان و در شهرستان‌های اهواز، سوسنگرد، بستان، هویزه، آبادان، شادگان، خرمشهر، ماهشهر، بندر امام خمینی، باوی، شوشتر، شوش، امیدیه، هندیجان از قدمت دیرینه‌ای برخوردار است و روز عید سعید فطر با این دید و بازدید‌ها حال و هوای خاصی را میان مردم عرب خوزستان بخصوص کودکان و نوجوانان ایجاد می‌کند.

نکته مهمی که در دید و بازدید عید فطر میان عرب‌های خوزستان بیشتر مشهود است، لزوم آغاز عید دیدنی از خانه بزرگان و سادات است.

این دید و بازدید‌ها از یک نفر از بزرگان محله آغاز می‌شود و با ملحق شدن دیگران، جمعیتی در آن محله به راه می‌افتد و یاالله گویان وارد منازل می‌شوند.

در این روز در تمامی منازل باز بوده و پذیرای میهمان هستند و در هیچ منزلی بسته نیست.

میهمانان با گفتن «عیدکم مبارک یا اهل البیت»، «عیدکم مبارک ایامکم سعیده» و «عساکم من عواده» وارد منازل می‌شوند.

پرچم‌ها و پارچه‌های تبریک عید فطر و لباس نو بر تن مردم عرب خوزستان بوی رسیدن بهار زندگی و بندگی را می‌دهد.

همچنین موکب‌های خودجوش مردمی با شیرینی و شیر و چای و شربت و قهوه خوش طعم و معروف عربی از مردم پذیرایی می‌کنند.

این مردم سرشار از شور و شوق به یکدیگر تبریک می‌گویند و گل لبخند روی لب‌های آنها شکوفا شده است.

مضیف‌های سراسر آجیل، شیرینی، میوه و چای و قهوه و … در تمامی منازل برای میزبانی از مهمانان کوچک و بزرگ مهیا شده و ساز و نوای سنتی عربی نیز در مناطق به گوش می‌رسد.

کودکان و نوجوانان بیشترین شور و شوق رو در این روز دارند و همراه بزرگان یزله‌کنان به منازل یکدیگر می‌روند.

البته این روز تنها مختص دید و بازدید مردم عرب خوزستان نیست بلکه تمامی منازل در این مناطق به روی سایر اقوام خوزستانی نیز باز است و عرب‌ها با همان روحیه مهمان نوازی خاص خود که در چنین ایامی بخصوص در ایام اربعین زبان‌زد شده است، هر سال در روز عید سعید فطر مهمانان مختلفی از سایر اقوام را نیز پذیرا هستند و گویی رنگین‌کمان اقوام در روز عید نمایان می‌شود و این همان اتحاد، همدلی و برادری است که خوزستان را به استانی بی‌نظیر، خون‌گرم و جذاب تبدیل کرده است.

عکس : ایرنا/محمد آهنگر

بازار اهواز در آستانه عید فطر

مردم عرب خوزستان به مناسبت عید فطر، به خرید می روند و ضمن تهیه آجیل و شیرینی، لباس نو خریداری می کنند. به همین دلیل بازارها تا صبح روز عید، باز و فعال هستند و خرید مردم ادامه دارد. بازار فرحانی و بازار کیان از جمله شلوغ‌ترین بازارهای عید فطر در اهواز هستند که مردم دیگر شهرهای خوزستان نیز برای خرید به این مراکز مراجعه می‌کنند.

بازارهای سنتی اهواز این روزها میزبان روزه‌دارانی است که برای جشن پایان روزه‌داری دنبال خرید لباس نو و خوراکی برای پذیرایی هستند

ماه مبارک رمضان برای مسلمانان در نقاط مختلف جهان با آیین‌ها و مراسم مختلفی همراه است؛ ایران و استان خوزستان هم از این قاعده مستثنی نیستند. مردم خوزستان و به‌ویژه عرب‌ها این روزها سوای آیین‌های ماه رمضان و آیین گرگیعان در شب پانزدهم این ماه، در روزهای پایانی ماه رمضان آرام‌آرام پس از یک ماه مهمانی خدا خود را برای روز عید فطر آماده می‌کنند؛ منازل و خیابان‌ها پرجنب‌وجوش می‌شود و بازار‌ها در آخرین روز‌های مانده به عید جان و حال تازه‌ای به خود می‌گیرند.

عید فطر، گرچه عیدی است که پس از ورود اسلام به ایران، جزو مناسبت‌های این دیار قرار گرفته، اما مانند همهٔ مناسبت‌های اسلامی که با میراث فرهنگی ایران گره خورده، رنگ‌وبوی ایرانی به‌خود گرفته است و مردم هر خطه از کشور، آن را به رسم خود جشن می‌گیرند. در میان همهٔ تفاوت‌هایی که برگزاری آیین‌های عید فطر در مناطق مختلف دارد، رسم خوزستانی‌ها را شاید بتوان متفاوت‌تر از هر جایی دانست. عرب‌های خوزستان عید فطر را مهمتر از هر عیدی در طول سال برگزار می‌کنند و هر آنچه را که در عید نوروز رسم است، در این عید بجا می‌آورند. از خانه‌تکانی گرفته تا خرید لباس نو و خرید پیش از عید و دید‌وبازدید. همین اهمیت هم موجب شده است بازارهای خوزستان در ایام ماه رمضان و به‌ویژه در روزهای پایانی این ماه رونق دیگری بگیرد که بیش از همه می‌توان این رونق را در بازارهای سه‌گانهٔ اهواز یعنی «نادری»، «کیان» و «فرحانی» دانست.

عکس : ایسنا/علیرضا محمدی

مراسم گرگیعان در اغلب مناطق خوزستان برگزار شد

مراسم گرگیعان هم‌زمان با شب ولادت اولین نوه پیامبر اسلام (ص) یعنی امام حسن مجتبی (ع) با حضور کودکان و همراهی بزرگسالان در اغلب مناطق خوزستان برگزار شد.

به گزارش خبرنگار مهر، آئین گرگیعان همه ساله به مناسبت میلاد امام حسن مجتبی (ع) در بسیاری از نقاط خوزستان به صورت مردمی برگزار می‌شود که در سال‌های اخیر در شهرهای مختلف خوزستان در مکانی خاص به صورت نمادین نیز برگزار می‌شود و مورد حمایت بسیاری از دوستداران اهل بیت قرار می‌گیرد.

«گرگیعان» نام جشنی کودکانه است که همزمان با شب میلاد امام حسن (ع) در اهواز و بسیاری از شهرهای خوزستان برپا می‌شود. در روز گرگیعان رسم است کودکان و نوجوانان بعد از اذان مغرب به کوچه‌ها بروند و هر کدام دو سنگ در دست گرفته و بر هم می‌کوبند و شعرهای مربوط به این آئین را تکرار می‌کنند.

همزمان با شعر گفتن، درِ خانه‌ها را می‌زنند و اهالی خانه شیرینی و شکلات‌های محلی در کیسه‌های کودکان می‌گذارند. اجرای مراسم گرگیعان همچون نام آن با سرودخوانی‌های مختلفی در بین مردم همراه است؛ برای نمونه کودکان با شعار «قرقیعان و قرقیعان بین اقصیر و رمضان» «قرقیعان و قرقیعان بین شعبان و رمضان» و همچنین شعارهای «انطونه حق‌الله یرضی علیکم‌الله» «حق خداوند را بدهید خداوند از شما راضی باشد» و «عطونا الله یعدیکم بیت مکه یودیکم» «به ما عیدی بدهید که خدا عیدی سفر مکه به شما بدهد» به کوچه‌ها روانه می‌شوند.

همچنین شعرهای «ماجینه یا ما جینه حل الکیس و انطینا» یعنی «آمدیم و آمدیم – در کیسه را باز کن و به ما عیدی و شیرینی بده» سروده می‌شود. اگر اهالی خانه در پشت بام باشند کودکان خطاب به آنها می‌گویند: «یا اهل سطوح تنطونه لو نروح» یعنی «ای افرادی که بالای پشت بام ایستاده‌اید، به ما عیدی میی دهید یا برویم؟

کودکان در این روز با کیسه‌هایی که به گردن آویزان می‌کنند به در خانه‌ها می‌روند و با سنگ‌هایی که در دست دارند و ضرب‌آهنگ سنگ‌ها نیز شعرخوانی می‌کنند. همسایه‌ها با شنیدنِ شعر و سنگ‌زدن‌های کودکان به در خانه‌ها می‌روند و با شیرینی، بادام و دیگر تنقلات از کودکان پذیرایی می‌کنند.

گرگیعان یا قرقیعان نام یک آئین سنتی رایج بین عرب‌های خوزستان، استان هرمزگان، عراق، بحرین، کویت، و شرق عربستان (احساء و قطیف) و امارات متحده عربی است که در شهریور ماه ۱۳۹۵ به عنوان میراث معنوی مردم عرب ایران به ثبت ملی رسید. خانواده‌ی حاج کعبی هر سال به عشق امام حسن (ع) محفل گرگیعان را در کوچه خود (واقع در کوی بهارستان) برپا کرده و کودکان را مهمان سفره متبرک و مزین به نام سفره امام حسن (ع) می‌کنند.

منبع: مهر

عکس : سید خلیل موسوی

مهر گزارش می‌دهد؛

«گرگیعان» آیین شادی مردم خوزستان برای ولادت اولین نوه پیامبر

اهواز- با فرارسیدن نیمه ماه رمضان که مصادف با ولادت امام حسن (ع) است، رسم «گرگیعان» با شور و ذوق خاصی توسط اهالی خوزستان برپا می‌شود.

خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها: خوزستان در برگزاری آئین‌های خاص به ویژه در ایام ماه رمضان طلایه‌دار است؛ رفع کدورت و حلالیت طلبیدن از یکدیگر، مهمان نوازی بر سر سفره افطار، برگزاری مراسم‌های مناجات و قرآن خوانی و… فقط بخشی از این آئین‌ها است که همه ساله در استان برگزار می‌شود.

اما در این بین با فرارسیدن نیمه ماه رمضان که مصادف با ولادت امام حسن (ع) است، رسم «گرگیعان» با شور و ذوق خاصی برپا می‌شود و شادی میان اهالی خوزستان با ولادت اولین نوه پیامبر (ص) به طور خاصی نمود پیدا می‌کند.

«من در میان شما دو امانت نفیس و گرانبها می‌گذارم یکی کتاب خدا قرآن و دیگری عترت و اهل بیت خودم». این سخن پیامبر اسلام است. این حدیث شریف هر ساله در نیمه ماه رمضان با حضور پرشور مردم به خصوص کودکان در شب ۱۵ ماه رمضان در جشنی خیابانی و کودکانه که گرگیعان نام گرفته است، مصداق پیدا می‌کند.

آئین گرگیعان همه ساله به مناسبت میلاد امام حسن مجتبی (ع) در بسیاری از نقاط خوزستان به صورت مردمی برگزار می‌شود که در سال‌های اخیر در شهرهای مختلف خوزستان در مکانی خاص به صورت نمادین نیز برگزار می‌شود و مورد حمایت بسیاری از دوستداران اهل بیت قرار می‌گیرد.

«گرگیعان» نام جشنی کودکانه است که همزمان با شب میلاد امام حسن (ع) در اهواز و بسیاری از شهرهای خوزستان برپا می‌شود. در روز گرگیعان رسم است کودکان و نوجوانان بعد از اذان مغرب به کوچه‌ها بروند و هر کدام دو سنگ در دست گرفته و بر هم می‌کوبند و شعرهای مربوط به این آئین را تکرار می‌کنند.

همزمان با شعر گفتن، درِ خانه‌ها را می‌زنند و اهالی خانه شیرینی و شکلات‌های محلی در کیسه‌های کودکان می‌گذارند. اجرای مراسم گرگیعان همچون نام آن با سرودخوانی‌های مختلفی در بین مردم همراه است؛ برای نمونه کودکان با شعار «قرقیعان و قرقیعان بین اقصیر و رمضان» «قرقیعان و قرقیعان بین شعبان و رمضان» و همچنین شعارهای «انطونه حق‌الله یرضی علیکم‌الله» «حق خداوند را بدهید خداوند از شما راضی باشد» و «عطونا الله یعدیکم بیت مکه یودیکم» «به ما عیدی بدهید که خدا عیدی سفر مکه به شما بدهد» به کوچه‌ها روانه می‌شوند.

همچنین شعرهای «ماجینه یا ما جینه حل الکیس و انطینا» یعنی «آمدیم و آمدیم – در کیسه را باز کن و به ما عیدی و شیرینی بده» سروده می‌شود. اگر اهالی خانه در پشت بام باشند کودکان خطاب به آنها می‌گویند: «یا اهل سطوح تنطونه لو نروح» یعنی «ای افرادی که بالای پشت بام ایستاده‌اید، به ما عیدی میی دهید یا برویم؟

کودکان در این روز با کیسه‌هایی که به گردن آویزان می‌کنند به در خانه‌ها می‌روند و با سنگ‌هایی که در دست دارند و ضرب‌آهنگ سنگ‌ها نیز شعرخوانی می‌کنند. همسایه‌ها با شنیدنِ شعر و سنگ‌زدن‌های کودکان به در خانه‌ها می‌روند و با شیرینی، بادام و دیگر تنقلات از کودکان پذیرایی می‌کنند.



اما مشهورترین شعر «گرگیعان و گرگیعان، الله یعطیکم رضعان» به معنای گرگیعان و گرگیعان خداوند به شما بچه عطا کند، است.

معنای گرگیعان

درباره وجه تسمیه این آئین گفته شده است که کلمه «قرقیعان» از «قرع الباب» به معنای در زدن گرفته شده‌است. به این دلیل که کودکان در خانه‌ها را برای گرفتن شیرینی و عیدی می‌کوبند. نظر دیگری که درباره معنی «گرگیعان» آمده‌است این است که می‌گویند قرقیعان از کلمه «قرّه العین» گرفته شده است.

مراسم گرگیعان مصادف است با تولد امام حسن (ع) و خوشحالی حضرت محمد (ص) برای تولد اولین نوه‌اش، گفته شده که مردم برای عرض تبریک به امام علی (ع) و همسرش حضرت فاطمه زهرا «قره عین! قره عین!» گویان به در منزلشان می‌رفتند و کم‌کم به صورت آئینی هرساله در میان مسلمانان رواج پیدا کرد.

این آئین در کشورمان در خوزستان، بوشهر و حتی در کیش برگزار می‌شود. همچنین کشورهای همسایه شیعه نشین نیز این آئین را هرساله به صورت با شکوهی برگزار می‌کنند.

آئین گرگیعان سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی به عنوان میراث معنوی مردم عرب ایران به ثبت رسید؛ این آئین در بوشهر و هرمزگان با عنوان گرنگشو یا گره‌گشو، گرنگشو، قرقاعو و… شناخته می‌شود.

این جشنِ کودکانه را می‌توان بزرگ‌ترین جشن کودکانه کشور دانست و امیدوار است در آینده به یکی از ظرفیت‌های جذاب گردشگری کشور به ویژه برای علاقمندان به مردم شناسی تبدیل شود.

"کَلگ"یادگاردیرین پیوند هزارساله ایل وبلوط/جای خالی نان بلوط درسفره ها

نان بلوط و "کَلگ"یادگار دیرین پیوند هزار ساله ایل و بلوط و قوت زاگرس نشینان در سالهای نداری و خشکسالی، دیرگاهی است در خاطرات نسلهای امروز این دیار به فراموشی سپرده شده است.

به گزارش خبرنگار مهر، بلوط این درخت بومی که قرنهاست همنشین شبها و روزهای مردمان ایلات کوهپایه های زاگرس بوده، در شبهای کشدار زمستان، نان "کلگش" را از مردمان این دیار دریغ نکرده است.

زنان این دیار سالهاست که با میوه این درخت تنومند "کلگ" درست می کنند و از "کلگ" نانی می پزند، خوش طعم و خوشبو، تا شبهای سرد زمستان را با گرمایش به بهار برسانند.

میوه بلوط زاگرس که کاکلی زیبا بر سر دارد و پوسته ای ضخیم تنش را از ناملایمات فصل سرد مصون می دارد.

پوست و برگ درخت بلوط دارای تانن، قند، اسید گالیک، اسید مالیک، موسیلاژ ، پکتین،‌رزین و روغن است و میوه بلوط از نظر طب سنتی گرم و خشک است که از قدیم الایام از آن به عنوان غذا استفاده می کردند.

میوه بلوط پس از آنکه در آتش برشته و پوستش چیده شد، شیرین و قابل خوردن می شود.

اما عشایر و روستانشینان کهگیلویه و بویراحمد از میوه بلوط " کلگ " درست کرده و با آن نان می پزند، نانی که خواص دارویی زیادی دارد و برای انواع بیماریهای معده مفید است.

میوه های بلوط ره آورد پاییز کهگیلویه و بویراحمد است و مردان و زنان روستا در روزهایی که زاگرس میزبان روزهای طلایی پاییز است، برای چیدن بلوط به کوهپایه های دنا می روند.

میوه بلوط را با چوبی که به آن"جِلد" می گویند، تکانده و بقیه نیز در پای درخت، میوه را روی هم انباشته کرده و سپس کلاهک آن را جدا می کنند و بلوطهای آمده را به خانه می برند.

زنان در خانه، پوسته سخت بلوطها را با چاقویی که به آن "رُنجُک" می گویند، شکافته و میوه آن را با پوستی قهوه ای در آفتاب خشک می کنند.

بعد از یک هفته پوسته قهوه ای رنگ نازک، از بلوط جدا می شود که به آن"جَفت" گفته می شود.

"جفت" در طب سنتی کاربردهای فراوانی دارد. برای جلوگیری از ریزش مو، آب "جَفت" را با حنا ترکیب می کنند و مانند رنگ مو بر سر می گذارند.

"جَفت" خون مردگی را درمان می کند، "اگزما" را از بین برده و برای درمان بیماریهای پوستی و عفونتها نیز موثر است.

برای درست کردن مشک آب نیز از "جَفت" استفاده می کنند و مشک را از آب و جَفت پر می کنند که هم سفت شود و هم بوی بد آن برطرف شده و بو نگیرد.

حال میوه سفید بلوط را که در تلالو زرین آفتاب خشک شده و در زبان محلی به آن "بلی" می گویند، به تکه های کوچکتر خرد می کنند.

در گذشته خرد کردن بلوط به وسیله دوقطعه سنگ که یکی بیضی شکل و دیگری تخت بود، انجام می شد که به آن "برد هَر" می گفتند.

سنگ بالایی بیضوی بود و بر روی سنگ تخت می غلتید و بلوط را خرد می کرد که معمولا دونفر از زنان خانواده کار سابیدن بلوط را انجام می دادند.

امروزه بلوط را به وسیله چاقو خرد کرده و به آسیاب برده و بلوط های آسیاب شده یا همان آرد بلوط را در خانه در سبدی به نام "سَلَه" که از شاخه های درخت "جَرگه" که درختی شبیه بادام است بافته می شود، قرار داده و کمی به آن رطوبت می دهند و دور آن را می پوشانند.

بلوط آسیاب شده تا دو روز در"سَلَه" می ماند که در اصطلاح محلی به آن "خواباندن بلوط" گفته می شود.

پس از آن، میوه بلوط را که به شکل خمیر درآمده در مسیر جریان آبی همچون چشمه قرار می دهند تا به اصطلاح شیرین شود.

وقتی خمیر بلوط شیرین شد، زنان روستا دور هم جمع شده و این خمیر را همچون کشک به گلوله های کوچکی تقسیم کرده و آنها را در آفتاب خشک می کنند که در اصطلاح محلی به آنها "کلگ" می گویند.

"کلگ" را می توان همانند کشک خورد، یا از آن نان درست کرد.

زنان روستا، "کلگ" را با آرد گندم مخلوط می کنند و از آن نانی خوشمزه بر سر سفره ها می گذارند.

بیشترین استفاده "کلگ" در این استان نان "لالکی" است که از کلگ خالص به دست می آید و آن را با کله پاچه، آبگوشت یا ماست می خورند.

برای پختن "لالکی" نخست کلگ را با آب مخلوط کرده تا به صورت خمیر در آید. سپس "تابه" مخصوص پخت نان را بر روی آتش یا اجاق گذاشته و خمیر را با وسیله ای به نام "حَسوم" که کاردکی دولبه است، بر روی تابه پهن می کنند و نان "لالکی" می پزد و آماده خوردن می شود.

میوه بلوط استفاده های فراوان دیگری نیز دارد. از جمله آنکه می توان بلوط را بوداده و سپس دم کرد و برای رفع بواسیر، کم خونی و ناراحتی های معده از آن استفاده کرد.

حال دیرگاهیست که این نان و "کلگ" در سفره خانواده های این دیار جایی ندارد و جای خود را به نانهای فانتزی، باگت و... داده است.

شاید تنها سالخوردگانی باشند که به یاد ایل، روستا، سیاه چادر و شبهای کشدار زمستانهایی دور، دلشان هوای نان "لالکی" و "کلگ" و بلوط بکند و آهسته بگویند: یادش به خیر....

............

گزارش: صدیقه امیدی/مهر

عکس از : بهار بهادران