راهنمای محلی خوزستان

سرزمینِ ایران؛ جشنِ رنگ در عروسی بختیاری

طایفه‌ی بزرگ شیخ رباط یکی از اقوام بختیاری است که جشن‌های عروسی چندهزار نفری‌شان را در منطقه بازفت برگزار می‌کنند.

این قوم با حفظ آداب اصیل یکی از کهن‌ترین اقوام ایران است.

عکس: رضا کامران سامانی/دانشجو

منطقه گاومیش آباد در اهواز

مجتبی گهستونی:

يكي از جاذبه هايي كه هر گردشگري وقتي به خوزستان سفر مي كند و دلش مي خواهد مشاهده كند، «لب كارون» و «شب هاي لب شط» است. در كنار همين لب كارون هم جاذبه هاي ديگري وجود دارد كه به جذابيت سفر اضافه مي كند. البته كه جنوبي ها به رودخانه، «شط» مي گويند. گردشگري كه عينك ريبون زده كنار «پل سفيد» عكسي به يادگار مي گيرد، گروهي هم در بلم هاي درون شط عكس دسته جمعي خود را به يادگار مي گيرند تا در آلبوم خوش بنشيند. البته گروهي از گله داران هم وقتي كه گرم شان مي شود و مي خواهند تني به آب بزنند در كنار گله «گاوميش» خود آب تني مي كنند.گردشگران هم كه سوار بلم مي شوند، اگر شيب رودخانه را به سمت جنوب پايين بروند در رودخانه كارون بين دو محله «گلستان» و «آخرآسفالت» حيواناتي شبيه «بوفالو» مي بينند كه اسم آنها گاوميش است. حيواناتي كه متعلق ‬به ‬دسته ‬پستانداران، ‬زير ‬دسته ‬سم داران، ‬راسته ‬سم شكافتگان، ‬زير ‬راسته ‬نشخواركنندگان هستند و از پنج هزار سال پيش اهلي شده اند. شواهد ‬و ‬مداركي ‬وجود ‬دارد ‬كه ‬اين ‬نژاد ‬در ‬استان ‬لرستان ‬ايران ‬درقرن ‬نهم ‬قبل ‬از ‬ميلاد ‬پرورش ‬مي ‬يافت، ‬به ‬طوري ‬كه ‬نقش ‬۶ ‬سر ‬گاوميش ‬بر ‬روي ‬عصاي ‬برنزي ‬متعلق ‬به ‬اين ‬دوران ‬كنده ‬كاري ‬شده ‬است. ‬

گاومیش‌آباد نامش را از کسب و کار قدیمی مردم این محله دارد، پرورش گاومیش و گاومیش‌داری . بیشتر مردم این محله بزرگ، در خانه‌های خود آغل‌هایی دارند و به کار دامداری مشغول هستند. گاومیش‌آباد در حاشیه ساحل شرقی رودخانه کارون در جنوب اهواز بین پل پنجم و پل ششم و روبه‌ روی منطقه گلستان اهواز واقع است. مجاورت با آب لازمه گاومیش‌داری است و اهالی هر روز گاومیش‌هایشان را برای آب‌تنی به رودخانه کارون می‌برند. گاومیش‌آباد محله‌ای حاشیه‌ای در دل شهر اهواز است. این محله تا چند سال پیش بخشی از منطقه ۸ شهرداری اهواز بود اما با جدا شدن منطقه کوت عبدالله از اهواز و ایجاد شهرستان کارون، اکنون در این شهرستان جدید واقع است

عکس: امین نظری/ایسنا

عروسی سنتی ایل بختیاری

کشور ایران از دیرباز بستر همزیستی اقوام متنوعی بوده است. همزیستی که لازمه‌ی تداوم آن، آشنایی بیش از پیش فرهنگ‌ها با یکدیگر است. جامعه‌ی کوچک خانواده، نماد مهر و محبت جوامع بشری بشمار می‌رود. ازدواج در نظر ایرانیان امری مذهبی و عقد قراردادی، میان زن و شوهر است تا بدینوسیله زندگانی مشترک و بقای نسل آدمی تداوم یابد. در جریان این پیوند، آداب و رسوم خاصی شکل می‌گیرد که چگونگی آن با باورهای اهالی منطقه و رسوم رایج در فرهنگ‌های مختلف، ارتباطی تنگاتنگ دارد.

مراسم ازدواج یا در زبان عامیانه «عروسی»، مراسمی سنتی یا آیینی است که طی آن آغاز زندگی مشترک یک زوج، جشن گرفته می‌شود. این رسم در کشورها، فرهنگ‌ها، ادیان و مذاهب، گروه‌های قومی و حتی طبقات اجتماعی گوناگون به اشکال مختلفی برگزار می‌شود. مراسم عروسی در ایل بختیاری، نمونه‌ای زیبا و بی‌آلایش از یگانگی جان‌ها و اشتراک روح زندگی است. حتی مراسم عروسی در ایل بختیاری، در قلب طبیعت انجام می‌پذیرد تا تعهد آیین با تقدس طبیعت در هم بیامیزد.

ازدواج در بين عشاير بختياری بر پايه‌ی سنت‌های کهن، تحکيم روابط خويشاوندی، ايجاد همبستگی و گسترش تيره و طايفه است.

در آداب و رسوم ايل بختياری، موسيقی از جايگاه خاصی نزد افراد ايل برخوردار است و از موسيقی در تمام آيين‌های عروسی استفاده می‌شود.

امروزه لباس تور و سفيد رنگ براي عروس‌ها در بسياری از کشور‌ها و اقوام از جمله کشور ايران مرسوم است. با وجود فراگير شدن رنگ سفيد برای لباس عروسی، عروس‌های بختياری به لباس‌های ملی و سنتی خود وفادار مانده و همچنان از لباس‌های محلی و رنگ‌های شاد و زنده، برای لباس عروس استفاده می‌کنند.

مراسم ازدواج و عروسی بختیاری ها از آن دسته مراسم هایی است که توجه زیادی به آن می شود و بصورت مفصل و بسیار زیبا برگزار می‌شود.

در بين عشاير بختياری، مانند ديگر عشاير، نظر پدر، مادر و بزرگان (پيرزنان و پيرمردان و ريش‌سفيدان و...)، بعنوان ميراث‌داران فرهنگ بختياری محترم شمرده می‌شود. احترام به اين اشخاص و ضرورت حضورشان در مراسم مرتبط با ازدواج، سبب تسهيل در انجام امور شده و کار‌ها بشکل معقولانه‌تری انجام می‌گيرد. آن‌ها در تعيين ميزان مهريه و مبلغ شيربها، همچنين تهيه‌ي سياهه جهيزيه و تعيين زمان عقد و عروسی نقش مهمی ايفا می‌کنند.

یکی از رقص‌های معروف بختیاری‌ها دستمال بازی است که در روز عروسی انجام می شود. در این مراسم زنان، دختران و مردان در یک دایره قرار می گیرند و دو دستمال شروع می کنند به اجرای حرکت های گروهی، آن ها با لباس های رنگی حرکات یکسانی را اجرا می کنند و این حرکات یکی از به یادماندنی ترین بخش هایی است که در عروسی ها اجرا می شود.

عکس: ایرنا/فاطمه عابدی

رقص شمشیر خوزستان (لَعبه السیف

استان خ‍وزس‍ت‍‍ان‌ با ت‍ن‍و‌ع‌ ق‍وم‍‍ی‌ خود، م‍ح‍ل‌ ت‍لاق‍‍ی‌ و وحدت ف‍ر‌ه‍ن‍گ ه‍‍ا‌ی‌ م‍خ‍ت‍ل‍فی ‌اس‍ت ‌که در ‌ع‍ی‍ن‌ ت‍‍أث‍ی‍رپ‍ذی‍ر‌ی‌ م‍ت‍ق‍‍اب‍ل از یکدیگر‌،‌ هر یک با پوشش، موسیقی، رقص، آداب و رسوم ویژه ‌ی منطقه ی خود، نمود خاصی دارد. رقص شمشیر یکی از مهم ترین گونه هاي رقص عرب‌ های خوزستانی به شمار می رود که همراه با حرکات شمشیر صورت می گیرد.

شمشیر عربی از جمله مشهورترین و زیباترین شمشیرهای جهان به شمار می آید که از دیرباز تاکنون نزد این مردم ارزش به سزایی داشته و آن را نه فقط آلت جنگی بلکه نمادی از برادری، جوانمردی، قدرت و صلح برمی شمارند و برای به دست گرفتن آن آداب و سنت های خاصی دارند.
رقص شمشیر خوزستان که برآمده از طبیعت و جغرافیای منطقه است، در طی صدها سال گذشته در بین قبایل عرب ایران به صورت دسته ‌جمعی و سوار بر اسب و معمولاً در محیط باز انجام می‌ شده است. به طور معمول در جشن ها به ویژه جشن عروسی، مناسبت‌ ها، اعیاد، خصوصاً ایام مربوط به عید فطر و قربان که در نزد اعراب خوزستان از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار بوده، رقص و شمشیربازی و اسب‌ سواری بیشتر رایج بود و با گذشت زمان به روش ‌های دیگر اجرا ‌شد.
در اجرای رقص شمشیر، افراد به صورت گروهی با لباس محلی سفید بلند به نام دِشداشِه و نیز با چَفیه (نوعی سَربند و نام پارچه ای به رنگ سفید، سیاه، سبز) و عِقال (حلقه ای بافته‌ شده از نخ برای نگه ‌داشتن چفیه) بر سر، در کنار یکدیگر می ‌ایستند و معنای سَدی را تداعی می‌ کنند که برای دفاع از سرزمین ساخته می ‌شود.

پس از آن، همراه با موسیقی شروع به انجام حرکاتی به سمت چپ و راست می ‌کنند که برگرفته از موج دریا است. در این رقص ابتدا با ریتم ملایم و پس از آن با ریتم تند، افراد حرکتی رو به جلو انجام داده و به دو دسته تقسیم می ‌شوند. هر دو دسته رو به ‌روی یکدیگر ایستاده و شروع به گردن زدن و یا به عبارتی حرکت دادن گردن به سمت جلو می‌کنند که نشان از حرکت عقاب به هنگام انتظار برای هجوم به سمت شکار دارد. آنان عقاب را نماد آزادی می ‌دانند چراکه می تواند به هرکجا پرواز کند و هیچ ‌گاه از لاشه ی حیوانات دیگر تغذیه نمی کند.

رقص شمشیری که در میان اعراب خوزستان اجرا می ‌شود با رقصی که در کشورهای حاشیه ی خلیج‌ فارس صورت می ‌گیرد کاملاً متفاوت است و تنها وجه اشتراک آنان شمشیری است که در این آیین در دست می گیرند. اعراب امارات حرکت گردن را به سمت عقب و به نشانه ‌ی حرکت شتر به عنوان نمادی از استقامت انجام می دهند. بدین ترتیب هر دو گروه با این حرکت به سوی یکدیگر هجوم برده و مبارزه شروع می‌ شود.

پس از انجام مبارزه، افراد شمشیرها را روی کتف خود گذاشته و دو مرتبه به ‌صورت 360 درجه می‌ چرخند که به معنای نگریستن به دنیای وسیع پیرامون است. بعد از چرخش‌ ها، افراد هر دو گروه کنار یکدیگر ایستاده و شمشیرها را به معنا و نشانه ی آتش‌ بس و پایان درگیری‌ ها بالا گرفته و دست یکدیگر را به نشانه ی اتحاد و دوستی می‌ گیرند و دور هم می ‌چرخند و حرکات نمایشی انجام می ‌دهند و معنای آن این است که گروه هایی که با یکدیگر به جنگ پرداخته ‌اند، اکنون با پایان جنگ، بین آنان صلح و دوستی برقرار می‌ شود.

در انتها افراد در یک خط ایستاده و پشت سر مسن ترین فرد گروه، داخل میدان چرخیده و به جایگاه اول که به معنای بازگشت به زندگی آرام و اتمام جنگ و نزاع است باز می گردند. در رقص شمشیر اشعاری متناسب به نوع مراسم، خوانده می شود و در موسیقی، آوا و نوع حرکات به کار رفته در موقعیت ‌های مختلف نشانه ای از شادی، حماسه و گاه عزا دیده می شود.

عکس : مهر

گزارش » ویزیت ایران

مضیف میراث فرهنگی ناملموس خوزستان

مضیف سازه ای بسیار زیبا است که ازنی وحصیر ساخته شده و قدمت آن به هزاره چهارم قبل از میلاد همزمان با دوره سومری ها بر می گردد.

بر اساس یافته های باستان شناسی بین النهرین قدمت سازه هایی مانند مضیف به دوره سومری‌ها و هزاره چهارم قبل از میلاد برمی‌گردد.
اتاق پذیرایی در خانه های شیوخ و بزرگان عرب مضیف یا محل ضیافت نامیده می شود.

در مضیف مراسم ویژه ای شامل: قهوه خوری، شب نشینی، مشورت و راهنمایی در خصوص ازدواج و جلوگیری از اختلافات خانوادگی و طایفه ای انجام می شود.

مضیف سازه ای است که در ساخت آن از مصالحی همچون نی، خشت و گل استفاده می شود.

بر اساس نقش مهرها و نقوش ظروف باستانی بدست آمده در کاوشهای باستانشناسی از بین النهرین و تمدن سومر در جنوب عراق، این سازه در مناطق جنوبی با نی و حصیر و با مصالح کاملا گیاهی ساخته شده است که به آن بیت القصب میگفتند که به نظر می رسد همین مضیف امروزی باشد هر چند مطمینا در طول زمان کارکرد و مفهوم آن تغییراتی داشته است اما دور از ذهن نیست که این سازه مربوط به مناطق تالابی می باشد.
این سبک خانه سازی قدمتی ۵۵۰۰ ساله در حورالعظیم هویزه و جنوب عراق و شادگان دارد.

بر روی نقش برجسته های و الواح بدست آمده در کاوشهای باستان شناسی می توان سازه ی مذکور را مشاهده نمود. یکی از این نقش برجسته ها در موزه لوور فرانسه قرار دارد، که بخشی از یک ظرف آیینی شامل نقش یک بیت القصب(مضیف امروزی) با دو گاومیش در اطراف آن است که مربوط به ۳۵۰۰ ـ ۳۴۰۰ ق.م. می باشد.

آسمانه ی مضیف منحنی شکل و تعداد ستونهای آن فرد می باشند، این مساله به دو دلیل میتواند باشد اول نقش سازه ای و نیارشی آن و دوم ریشه در آیین ها و اعتقادات اعراب دارد.

استراکچر مضیفی که با نی ساخته می شود، محکم و با تاب آوری زیاد بوده و در مقابل زلزله و نیروهای برشی و کشش بدلیل مفصلی بودن اتصالات در آن، نسبت به نمونه ی ساخته شده با خشت و گل، مقاومتر
درب ورودی مضیف رو به قبله ساخته میشود تا مهمان بر این اساس جهت قبله را بتواند تشخیص دهد و همچنین دارای ارتفاع کمی بوده تا وقتی اشخاص به آن وارد شوند به نشانه ی احترام و ادب در برابر بزرگان قدری خم شده و درواقع نوعی احترام گذاشتن به افراد حاضر می باشد.
در وسط فضای مضیف یک اجاق با نام «موگد» برای مراسم قهوه‌خوری قرار میدهند که این مراسم با آداب ویژه ای اجرا می شود.

تحقیق از: نجلا درخشانی _ کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت های تاریخی

آیین خاص قهوه خوری

مراسم قهوه خوری از روزگار دیرین مورد احترام مردم عرب و دارای رسومات خاص خود بوده است که در این میان میهمانان نوروزی که به مضیف های عربی وارد می شوند تا حدودی با آن آشنا می شوند. قهوه اولین نوشیدنی است است که عرب ها پس از سلام و خوش آمدگویی با آن از میهمانان خود پذیرایی می کنند. قهوه به منظور پذیرایی از همه افراد قوم و میهمانان فقیر و غنی استفاده می شود.

وسایل آماده سازی قهوه نیز متعدد هستند که به جمع آنها «المعامیل» می گویند. «محماس» ظرفی استوانه ای شکل که داخل آن دارای گودی است و برای برشته کردن و تغییر شکل دانه های قهوه «بن» از آن استفاده می شود. «هاون» یا اسم دیگر آن «المجر» نوعی آلت استوانه ای شکل که گودی عمیقی دارد و معمولا از نوعی آلیاژ قوی ساخته شده است و دارای دسته ای به نام «قضیب» که برای کوبیدن و آسیاب کردن دانه های برشته شده قهوه از آن استفاده می شود. صداهای صادره از هاون در نزد مردمان عرب منظور خاص خود را می رساند.

همچنین برای آماده سازی قهوه از دو نوع ظرف خاص استفاده می شود. به ظرف بزرگتری که برای آماده سازی اولیه قهوه و جوشاندن آن به حد کافی استفاده می شود «الگمگم» می گویند و اما ظرف کوچکتری که به منظور راکد کردن قهوه به مدت زمان معین و گرم نگه داشتن آن و برای پذیرایی از میهمان استفاده می شود «دله» نام دارد. عرب ها همچنین قهوه خود را با نوعی فنجان مصرف می کنند که در واقع نوعی استکان که فاقد هرگونه دستگیره و دارای شکل هندسی خاص خود است.

ساقی هنگام پذیرایی باید فنجان را با دست راست خود به میهمان تعارف کند و میهمان نیز باید آن را با دست راست بگیرد و بدون اینکه فنجان را بر روی زمین بگذارد قهوه را میل می کند. از دیگر آئین های مراسم قهوه خوری نیز مردم عرب این است که ساقی در برابر میهمان در هنگام تعارف قهوه خود را بـه نشانه احترام به میهمان، خم می کند و اما صدایی که ساقی از برخورد دله با فنجان صادر می کند که میهمان با شنیدن آن صدا، متوجه می شود که قهوه برای آن ریخته شد و ساقی بدون هیچ کلامی قهوه را به او تعارف می کند. چنانچه میهمان بعد از صرف اولین فنجان، دوباره قصد میل قهوه را دارد فنجان را بدون هیچ حرکتی تقدیم به ساقی می کند در غیر اینصورت فنجان خالی را به سمت راست و چپ تکان می دهد و تقدیم ساقی می کند.

نحوه پذیرایی فنجان های قهوه نیز در نزد مردم عرب اسامی خاصی دارد که به ترتیب به آنها «الهیف»، «الضیف»، «الکیف» و «السیف» می گویند. الهیف که توسط ساقی قهوه و در حضور و دید میهمان صرف می شود و آن هم برای مطمئن کردن میهمان از سالم بودن قهوه است. «الضیف» فنجان دوم است که به میهمان تقدیم می شود و میهمان هم موظف به صرف کردن آن است مگر در مواقعی که میهمان از شیخ یا ساقی خواسته ای داشته باشد که در این صورت فنجان را از دست ساقی گرفته و سپس آن را بر روی زمین می گذارد در غیر اینصورت باید صرف شود.

«الکیف» که در صورت تکان ندادن فنجان توسط میهمان و آن هم به خاطر طعم خاص و طریقه آماده سازی قهوه و یا بعد مسافتی که میهمان طی کرده صرف می شود. «السیف» که در صورت تکان ندادن فنجان به میهمان تقدیم می شود و معمولا توسط افراد خاص و تعداد کمی صرف می شود و آن هم به دلیل اینکه میهمان پس از صرف کردن فنجان چهارم به شیخ یا ساقی اعلام می کند که در تمامی شادی ها و غم ها و همچنین در مواقع دفاع جسمی و عرفانی از شیخ و یا ساقی شریک است که پس از صرف کردن آن پیمان برادری بین میهمان و شیخ یا ساقی بسته می شود

فناوری ساخت مضیف و آیین خاص قهوه خوری
در چهارمین همایش سراسری شورای سیاست‌گذاری ثبت آثار ملی سال 90 به ثبت رسیده است

عکس : مهدی پدرام خو/تسنیم