راهنمای محلی خوزستان

اینجا خوزستان به فصل خرما پزان

ضرب‌المثلی قدیمی است که می‌گوید: «دست ما کوتاه و خرما بر نخیل»، اما اینجا دست‌ها برای چیدن خرما کوتاه نیست و کشاورزان با یک طناب، ارتفاع ۱۰ تا ۲۰ متری نخل را بالا می‌روند تا به خرما برسند.
فصل خرما چینی است و گرما به اوج خود رسیده؛ فصلی که به نام "خرماپزان" یا در اصطلاح و به زبان نخلداران و مردم جنوب به خرماپزون معروف است.

چرخ طبیعت در خوزستان می‌چرخد و میوه نخل می‌پزد و اهالی جنوب را دعوت به آیین خرماچینی میکند

گرمای خورشید امیدوارانه به جان این میوه‌های نخل، ذره‌ذره رخنه کرده و طعم‌شان را از گس تا شیرین، به بلوغ رسانده ‌است.

در طول مسیر، هر طعمش با یک رنگ و ظاهر خاص خود را نشان می‌دهد که ذایقه‌های متنوعی را برای امتحان کردن و چشیدن به خود می‌کشاند.

این روزها این روزها دمای هوا در جنوب ایران و استان خوزستان به آستانه ۵۰ درجه نیز می‌رسد امّا فعالیت و تلاش در نخلستان های سراسر این دیار متوقف نشده و جنوبی‌ها با عشق و همّت فوق العاده به برداشت محصول از باغات می پردازند.

این «گرمای خرماپزان» جنوب و بوشهر است که موجب به بار نشستن نخل‌ها و برداشت محصول باغات خرما شده و کام دنیا را شیرین می کند

برداشت خرما یک رسم جذاب و دیدنی است که تماشای آن را در سفر به جنوب در فصل خرما پزون نباید از دست داد..

نخلستان‌های جنوب یکی از مناظر طبیعی کمیابی است که با خوشه‌های پربار و طلایی انواع حکایت شیرینی از منطقه زرخیز خوزستان روایت می‌کنند.

اهالی خوزستان همیشه با خاطرات و حس و حال دوران کودکی و نوجوانی در نخلستان زندگی کرده و این دغدغه را داشتند که ضمن حفظ محیط زیست گیاهی و جانوری نخلستان، فرهنگ و رسم و رسوم نخلستان را هم به همه بشناساند.

خرماچینی، آیین چند هزارساله ما و یکی از قدیمی‌ترین آیین‌های کشت‌گری باقیمانده از ایران باستان است،میراث ارزشمندی که با سنت و تاریخ اهالی منطقه جنوب پیوند خورده‌ و بخش مهمی از فرهنگ غنی آنها شده‌ است
میان جریان زندگی، ساکنان جنوب، نخل را از ميراث‌ ارزشمند بعد از خود و شجره وفادارشان در نظر می‌گیرند. اهميت این درخت بااصل و نسب از گذشته‌های دور آن‌قدر در فرهنگ غنی و ادبيات شفاهی مردم این منطقه تنیده شده که اغراق نيست اگر به نخل، نفر می‌گویند و ارزشش را با انسان برابر می‌دانند..

جالب است بدانید رطب چینی استان بوشهر چند سالی است که به ثبت ملی رسیده است همچنین شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ۲۵ شهریور را به عنوان روز خرما نامگذاری و به تقویم رسمی کشور اضافه کرد.

پ.ن:درخت نخل علاوه بر میوه‌ی متنوع و خوش طعمش کاربردهای فراوانی در زندگی روزمره‌ی انسان‌ها، اعم از: استفاده در تولید داروهای گیاهی، ساخت وسایل کاربردی و اشیاء تزیینی دارد. همچنین نخل و فراورده‌های آن در وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه موثر بوده و بخش اعظمی از آداب، رسوم و آئین‌های محلی و بومی منطقه را به خود اختصاص می‌دهد. امرار و معاش اکثر ساکنان روستاهای جنوب کشور از طریق تولیدات درخت نخل می‌باشد.

تصاویر برداشت رُطب در فصل خرما پزان خرمشهر را نشان میدهد

عکس:فرید محمودی/ فارس

قبرستان ارامنه در آبادان

از زمان پیدایش آبادان قومیت‌ها و ادیان زیادی در آن ساکن شدند که یکی از این ادیان ارامنه بودند و قبرستانی را در این شهر به خود اختصاص دادند.

اولین دسته مهاجرین ارامنه برای کار در پالایشگاه ابادان در ۱۹۱۲ به شهر وارد شدند و در زمانه جنگ جهانی اول جمعیت آنان فزونی گرفت. یکی از مشکلات مدیران پالایشگاه در بکارگیری کارگران ارمنی و ترک اختلاف فیمابین آنان بود که تا پایان سال ۱۹۲۱ ادامه داشت. پس از آن موانع استخدامی‌برطرف شد و دسته‌‌‌های جدید ارامنه به ابادان وارد شدند.

ارامنه از شهرهای مختلف ایران و ارمنستان وارد ابادان شدند. جمعیت آنان در سال ۱۹۳۲ میلادی در پالایشگاه بیش از دویست نفر بود. همزمان شماری دیگر از آنان در سطح شهر به کارهای مکانیکی و فروشندگی و تعمیرات خودرو اشتغال داشتند.

قبرستان حدود هزار و پانصد مترمربع مساحت دارد. در محدوده این قبرستان حدود سیصد و بیست مقبره وجود دارد. مشخصات روی قالب‌های سیمانی و عموماً به خط و زبان ارمنی نوشته‌‌ شده است.

شماره‌هایی که با رنگ روی یکایک مقابر زده شده است حاکی از این است که ظاهراً، یکبار توسط شورای خلیفه‌گری ارامنه از آنها گزارش و آماربرداری شده است.

**قبرستان ارامنه مربوط به دوره پهلوی اول در شهرستان آبادان واقع شده که در تاریخ ۱۰ دی سال ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۰۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و نیاز جدی به توجه جهت حفظ و نگه داری توسط مسولین امر را دارد**

آدرس :در جنوب شرقی آبادان، جنب تانک فارم چسبیده به بلوار شهید علی عیسی‌زاده قرار دارد.

.عکاس:فریدحمودی/فارس

به‌همّت فرهنگستان زبان و ادب فارسی:

گنجینۀ گویش‌های ایرانی استان خوزستان شهرستان بهبهان وشوشتر چاپ شد

کتاب گویش شوشتری، تألیف احمد بهنامی، عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شد. این کتاب دومین کتاب از گویش‌های استان خوزستان است که در مجموعۀ گنجینۀ گویش‌های ایرانی به همت گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی فرهنگستان در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

کتاب حاضر، دربردارندۀ داده‌های گردآوری‌شدۀ گویش شوشتری است که از جمله گویش‌های فارسیِ رایج در خوزستان است و امروزه در شهر شوشتر و برخی از روستاهای اطرافِ این شهر و همچنین در بین گروه‌های بزرگ مهاجر شوشتری در اهواز، خرمشهر، مسجدسلیمان و سایر شهرهای خوزستان متداول است. احمد بهنامی، مؤلّفِ این اثر، داده‌های این کتاب را به صورت میدانی و با انجام گفت‌وگو با گویشوران شوشتری تهیه کرده است. در مقدّمۀ این کتاب، وضعیت کنونی شوشتر توصیف شده است که شهری است با فاصلۀ ۷۸۰ کیلومتر از تهران و ۹۲ کیلومتر از اهواز. جمعیتِ شهرستان شوشتر برابر آخرین سرشماری، ۱۹۲ هزار نفر است. در مقدّمه همچنین تاریخ شوشتر به‌صورت مختصر و با استفاده از منابع کهن بیان شده است و محصولات و هنرهای این شهر و نیز فهرستی از برخی از مشاهیرِ آن آمده است.

بخش بعدی مقدّمه، دربارۀ گویش شوشتری و پیشینه و تاریخچۀ آن و مختصری از پژوهش‌های پیشین دربارۀ گویش شوشتری است. سپس به دستور این گویش پرداخته شده است و مباحثی نظیرِ واج‌شناسی (همخوان‌ها و واکه‌ها)، تغییرات واجی نسبت به فارسی معیار، صرف در گویش شوشتری شامل مبحث‌های اسم (شمار، معرفه و نکره، حاصل‌مصدر، اسامی خاص)، صفت، ضمیر، قید، حرف اضافه، حرف ربط، نقش‌نمای مفعول مستقیم، نقش‌نمای اضافه، فعل (تکواژ نمود استمراری، وند مجهول‌ساز، وند مصدری، ماضی ساده، ماضی نقلی، ماضی استمراری، ماضی بعید، مضارع اخباری، مضارع التزامی، شناسه‌ها در مضارع، فعل امر و فعل نهی، فعل دعایی، فعل باشیدن)، نحو (مفعول مستقیم و غیرمستقیم، ندا)، در آن طرح شده است.

بخش بعدی کتاب واژه‌نامۀ گویش شوشتری است که در آن ۱۸۵۰ واژۀ این گویش درج شده است. در این واژه‌نامه مؤلف به آوردن مترادف فارسی برای واژه‌های شوشتری دست زده است و در مواردی که واژه‌ای شوشتری، معادلی در فارسی نداشته، به تعریفِ واژه پرداخته است.

در بخش بعدی کتاب، پیکره‌ای از این گویش در ۱۷۰ صفحه درج شده است که شاملِ ۱۸ حکایت و خاطره، دو گفت‎‌وگو، ۶۷ ضرب‌المثل، ۴ قطعه شعر از دورۀ قاجار و صد جملۀ پایه، براساس «راهنمای گردآوری گویش‌های ایرانی» مصوّبِ فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. در پایان، نمایۀ فارسی واژه‌نامه درج شده است.

کتاب گویش شوشتری، تألیف احمد بهنامی، در ۲۸۶ صفحه و قیمت ۲۰۰هزار تومان در سال ۱۴۰۳ در نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.

همچنین کتاب گنجینۀ گویش‌های ایرانی استان خوزستان (۱) (شهرستان بهبهان)، تألیف گویش‌پژوه و نویسنده، سعادت فرهیخته در انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شد. در این کتاب گویش‌های بهبهانی، بُوُلی‌ها، زیدونی، طیّبی‌ها، بهمئیها، زنگوایی‌ها ـ اُولامیرزالی‌ها گردآوری شده ‌است.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ در ادامۀ فعالیت‌های علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به‌منظور شناسایی و ثبت اطّلاعات مربوط به زبان‌ها و گویش‌های ایران و با هدف تهیۀ فرهنگ‌های تخصّصی در زمینۀ زبان‌ها و گویش‌های ایران؛ دستیابی به شناختی بهتر از تحّولات تاریخی و جغرافیایی زبان فارسی و دیگر زبان‌ها و گویش‌های در معرض نابودی؛ تهیۀ فرهنگ‌های تخصّصی در زمینۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی از دهۀ هفتاد در دستور کار گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی قرار گرفته است.

فرهنگ گویش استان خوزستان (شهرستان بهبهان) جدیدترین کتاب این مجموعه است که به‌همّت «سعادت فرهیخته» تدوین شده است که خود یکی از گویشوران شهرستان بهبهان است و با هدف تلاش علمی برای حفظ گویش زبان قومی خود، سال‌ها به گردآوری و تدوین واژه‌های و اصلاحات این گویش پرداخته است.

مؤلف افزون‌بر گویش بهبهان گویش‌های بولی، زیدونی، طیّبی، بهمئی، زنگوایی ـ اولامیرزالی نیز در این گنجینه گردآوری کرده است. این کتاب در فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.

بهبهان یکی از شهرستان‌های استان خوزستان است که مرکز آن، شهر بهبهان است. بهبهان به گواه تاریخ از پیشینه ۱۰هزار ساله برخوردار است. طوایف بهبهانی، قنواتی و بولی‌ها از مردم قدیمی و بومی بهبهان هستند.

مؤلف این کتاب از همکاری،۴۲ نفر از گویشوران بهبهانی، ۳۸ نفر از گویشوران بولی، ۳۳ نفر گویشور زیدونی، ۵۰ نفر گویشور طیّبی، ۳۳ نفر گویشور بهمئی،۳۳ نفر گویشور زنگوایی ـ اولامیرزالی نیز برای به‌سرانجام‌رساندن بهره‌ برده است و برای استفادۀ بیشتر علاقه‌مندان، علاوه‌بر تلفّظ واژه‌ها، معنای هر واژه در زبان فارسی نیز درج شده است.

مقدمه، واژه‌نامه (پیکرۀ اصلی متن)، مقالۀ مفصّلی دربارۀ شناساندن سرزمین پژوهیده، پیشینه‌شناسی، جغرافیای شهرستان بهبهان، گویش‌شناسی، ویژگی زبانی (واج‌شناسی و دستور گویش‌ها) واژه‌نامه، جمله‌ها، متل‌ها و منابع از بخش‌های مختلف این کتاب هستند. این گویش‌ها، واژه‌ها واصطلاحات بسیار دارند.

گنجینۀ گویش شهرستان بهبهان نخستین کوشش برای شناسایی گویشهای استان خوزستان است.

گنجینۀ گویش‌های ایرانی عنوان عمومی مجموعۀ فرهنگ‌هایی است که نخستین دفتر آن در سال ۱۳۸۴ با عنوان گنجینۀ گویش‌شناسی فارس، به‌همّت عبدالنبی سلامی، در فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شد.

گفتنی است؛ هدف از انتشار «گنجینۀ گویش‌های ایرانی» صرفاً ارائۀ مواد خام از گویش‌های اصیل ایرانی است که پژوهشگران عرصه‌های گوناگون می‌توانند از جنبه‌های مختلف آوایی، صرفی، نحوی، واژگانی و معنایی آن‌ها را بررسی کنند و به‌خصوص زبان‌شناسان و مردم‌شناسان از آن بهره بگیرند.

مجموعه‌کتاب‌های گنجینۀ گویش‌های ایرانی یکی از منابع مهم برای پژوهشگران، نویسندگان، فیلم‌نامه‌نویسان و بازیگران به‌شمار می‌رود که می‌تواند با بهره‌برداری از امکانات این مجموعه؛ نه‌تنها با گوشه‌های پنهان از فرهنگ و تمدن و زیست اجتماعی اقوام مختلف ایرانی آشنا شوند، بلکه می‌توانند از این منبع برای خلق آثار جدید در عرصه‌های مختلف بهره مند شوند.

کتاب «گنجینه گویش‌های ایرانی ـ گویش استان خوزستان (شهرستان بهبهان)»، ۵۶۷ صفحه و به بهای ۲۱۰هزار تومان در انتشارات فرهنگستان زبان وادب فارسی منتشر شد.

شوشتر شهری غرق تمدن و تاریخ

اینجا تاریخ، تمدن و زندگی به سادگی هر چه تمام‌تر با بی‌توجهی کم‌نظیر و کم خبری ‌فراوان در حال غرق شدن است. در جایی که قدمت همراهی آب و حیات از قرن‌ها قبل سابقه دارد. «سازه‌های آبی شوشتر» باقی مانده از زمان ساسانی فقط یکی از نمونه‌های معروف است که هر چند اکنون بیشتر جلوه گردشگری دارد اما به گفته اهالی در زمان پهلوی برق منطقه هم از آن تولید می‌شده!

شوشتر. شهری که جای جایش از دوره ساسانی نشان دارد؛ شهری که آب کارون در آن جاری است و البته اکنون آبی شورتر دارد به لطف آن شاهکار سد گتوند که به دیواره‌های نمکی رسید و حالا آثارش در کشاورزی‌اش هم نمایان است. شهری که تور اروپا دارد بدون پاسپورت و ویزا! از پارک کلاه فرنگی قایق‌های گردشگران را می‌برند برای دیدن جایی که خودشان آن را اروپا می‌نامند از فرط تنوع و زیبایی که دارد.

شهری که زمانی در دوره قاجار شاه‌راه تجاری بوده و حالا هم آن کاروانسرای قدیمی و محل تجارت به گفته برخی اهالی با فروش برخی از اقلام همان جا نونوار شده و استفاده تجاری و توریسی می‌شود. کافه و حیاطی دلنشین،‌ مغازه‌هایی در اطراف و کارگاه‌هایی در طبقه پایین.

شهری که در فرهنگ و موسیقی هم قدمتش دیرپاس. مایه و گوشه شوشتری که در آواز دستگاهی هم خودش را حفظ کرده و پیش آمده.

شهری که گرم است و زنده. آنچنان که در خیابان‌هایش جوانی ویولون به دست بلاچاو می‌خواند و در کاروانسرایش هم خواننده فولکلور شهر آواز شوشتری سر می‌دهد و دیگری هم تار را زیر صدایش روانه می‌کنه.

شوشتر، به قول اهالی دبل‌سیتی! حکایتش هم این است که هر چه روی زمین ساخته شده همان تعداد طبقه هم زیر زمین ساخته شده است. یعنی خانه‌ای که ۳ طبقه‌اش روی زمین است ۳ طبقه هم زیر زمین دارد. حکایت آن بحران بی‌ سر و صدا هم دقیقا همین جا در حال روی دادن است.

نام این بخش‌های زیر زمین شوادان است. شبیه شهری زیرزمینی که برای مقابله با دشمن و از آن قبل‌تر،‌رفت و آمد و اسکان در ماه‌های گرم سال مورد استفاده قرار می‌گرفت.

حالا اینها زیر آبند. آن هم نه ورودی طبیعی که حاصل تغییرات اقلیمی و اینها باشد، خیر. بسیاری از خانه‌های با قدمت بافت سنتی شهر شوشتر را آبی گرفته که به گفته اهالی مربوط به ترکیدن شاه لوله است. هر از گاهی هم یکی از همین خانه‌های قدیمی آب گرفته نشست می‌کند و بی آنکه آبی از آب تکان بخورد!

سال‌هاست که آبی در شهر روان است و زیر این خانه‌ها که ساکن هم دارند روانه می‌شود. به ادعای برخی ساکنان این خانه‌ها ۱۲ سال.

این میان برخی خود دست به کار شدند و مقابله می‌کنند. یکی از ساکنان در منزل خود پمپ کار گذاشته و از همان طبقه زیرین روزانه آب را بالا می‌کشد و خالی می‌کند که پی ساختمان ریزش نکند. ۱۲ سال، روزی یک ساعت! می‌گوید از منشا دقیق آب سرنخی نیست اما آنقدری گوارا و تمیز هست که حتما فاضلاب شهری نیست و به احتمال بسیار زیاد آب شهری و تصفیه شده باشد.

با این تلاش مسکن‌واری که صاحب خانه دارد سکونتگاهش فعلا پابرجاست و قابل استفاده اما همه جا این نیست. در کوچه‌های بافت سنتی خانه‌هایی مشابه هستند که نشست کردند و داربست کنارشان خورده. عجیب هم نیست که از زبان این ساکنان چنین ادعایی شنیده شود که مسئولان شهری و میراث فرهنگی تلاش معناداری برای یافتن مساله و حل آن نمی‌کنند.

نکته عجیب آنجاست که قدمت اصل بسیاری از این سازه‌ها که هنوز هم ساکن دارند نیز به همان دوران ساسانی می‌رسد. شهری ساخته آن دوران و بازسازی شده در زمان قاجار و هنوز قابل سکونت. نه شهری و بناهایی ساخته امروز و دیروز.

تصور کنید؛ در گوشه‌ای از این کشور، شهری به درازای تاریخ کشور در حالی که مردمی از همین کشور همچنان در آن ساکن هستند سال‌هاست که ذره ذره فرو می‌رود! به همین سادگی.

برای دیدن گزارش تصویری روی تصویر زیر کلیک کنید

منبع:هم میهن

فیلم: محمد قاسمی

تدوین: محسن کسایی