راهنمای محلی خوزستان

آرامگاه دعبل خزاعی در شوش به روایت تصویر

در شوش علاوه بر کاخ دیدنی آپادانا و آثار دوره هخامنشی، منطقه شکار ممنوع میشداغ در غرب رودخانه کرخه و.. ؛ می توان آثار مذهبی بی نظیری دید که در هیچ کجای ایران و حتی جهان به چشم نمی خورد.

آرامگاه «دعبل خزاعی» که می توان او را مشهورترین و پرآوازه ترین شاعر عصر رضوی نامید، در مرکز شهر شوش قرار گرفته است.

دعبل شاعر معروف شیعه و مداح اهل بیت(ع)،در زمان حکومت عباسیان و هم عصر امام رضا(ع) می زیست. این شاعر معروف عرب، زاده شهر کوفه مشهورترین شهر شیعی عصر ائمه است. در تاریخ آمده است او در محضر امام رضا(ع) شعرش(قصیده معروف به مدارس آیات) را قرائت کرد به نیمه های قصیده بلندش که رسید اشک امام جاری شد امام به ناگاه دو بیت بر اشعار دعبل افزود و اینطور خواند: «و قبر بطوس یالها من مصیبه الحت علی الاحشاء بالزفرات»(و در شهر طوس قبه ای خواهد بود و مصیبت صاحب آن قبر آتش آه و حسرت را بر دل ها می افروزد). «الی الحشر یبعث الله قائماً یفرج عنا الهم والکربات»(آتش این مصیبت ها تا روز قیامت در دل ماست تا روزی که خداوند متعال قائم آل محمد(ص) را ظاهر سازد و ظهورش این هم و غم را زایل سازد).

در این لحظه دعبل از امام پرسید: این قبری که فرمودید در طوس است قبر کیست؟ امام رضا(ع) فرمودند: «ای دعبل این قبر من است».

در طول تاریخ اسلام هیچ شاعری این افتخار نصیبش نشده بود که یکی از ائمه بیت شعری به اشعار او اضافه کنند مگر دعبل خزاعی.

آنگاه دعبل قصیده اش را ادامه داد تا که تمام شد. در پایان قصیده سرایی دعبل؛ امام رضا (ع) پیراهن خویش را به عنوان صله به او بخشیدند.

نقل است: دعبل پس از اینکه از مشهد به طرف قم و از آنجا قصد حرکت به عراق را داشت در حوالی شوش به شهادت رسید و در این شهر کنار امامزاده عبدالله ابن علی علیه السلام دفن شد.

مسجد رانگونی ها؛ نماد معماري هندي در شهر آبادان

مسجد "رانگوني ها" يا رَنگوني ها با معماري خاص خود، يكي از جاذبه هاي آبادان است كه مانند بسياري ديگر از پديده هاي اين شهر، تاريخچه آن با پيدايش صنعت نفت پيوند خورده است. اين مسجد نام خود را از شهر "رانگون" در كشور برمه يا ميانمار گرفته است. در واقع رانگون در حدود پنجاه سال قبل، پايتخت برمه بود، هر چند در حال حاضر نيز كه پايتخت به شهر«نای پیداو» انتقال يافته، رانگون همچنان يكي از پرجمعيت ترين و مهم ترين شهرهاي ميانمار محسوب مي شود.

اما رانگوني ها در آبادان چه مي كردند؟ پاسخ اين سوال را بايد در حضور مشترك انگليسي ها در صنعت نفت ايران و برمه جستجو كرد. به عبارتي انگليسي ها پيش از آن كه به مسجد سليمان بيايند قراردادهايي را براي اكتشاف نفت با دولت برمه به امضا رسانده و فعاليت هايي را نيز در اين كشور انجام داده بودند.

با اكتشاف نفت در مسجد سليمان، انگليسي ها به اين فكر افتادند كه از تجارب برمه اي ها در اين زمينه استفاده كنند و از اين رو تعداد زیادی از کارگران و مهندسان برمه اي را با خود آوردند که در استخراج نفت و ساخت پالایشگاه بتوانند از تجربه آن بهره ببرند. جالب اين كه كشور برمه در جنوب شرقي آسيا به لحاظ آب و هوايي نيز مشابهت هايي با شهرهاي آبادان و مسجد سليمان داشت و حتي گفته مي شود پالايشگاه آبادان نيز بر اساس الگوي پالايشگاه رانگون ساخته شد.

به اين ترتيب برمه اي ها هم به جمع ساير اقوامي همچون هندي ها و پاكستاني هايي پيوستند كه با ظهور صنعت نفت در شهرهاي استان خوزستان، به همراه انگليسي ها به اين منطقه مهاجرت كردند. البته رانگونی ها پیش از آنکه به آبادان بيايند، در مسجدسلیمان سرگرم کار و فعالیت در تاسیسات نفتی آن شهر شدند.

به هر صورت پس از آنکه نفت در مسجد سلیمان فوران کرد و انگلیسی ها کمیت و کیفیت آن را از نزدیک دیدند، به این فکر افتادند که در اسرع وقت پالایشگاهی برای پالایش و صدور فرآورده هاي نفتي تاسيس كند. از این رو مدل پالایشگاه برمه از سوی مهندسان انگليسي پیشنهاد شد و مکان آن را هم شهر آبادان در نظر گرفتند كه مكاني در كنار رود كارون بود و امكان تاسيس اسكله براي صادرات نفت در آن وجود داشت.

به هر صورت مهاجرت برای هر قومی در ابتدا و شاید برای مدت زیادی، توام با نگرانی و اضطراب است. رانگونی ها نیز از این قاعده، مستثنا نبودند. آنان پس از رسیدن به آبادان تصمیم گرفتند برای خود نمازخانه ای داشته باشند، چرا كه رانگونی ها غالبا مسلمان و از اهل سنت بودند. براي اين منظور زميني نيز از سوي شركت نفت دراختيار آنها گذاشته شد. البته ناگفته نماند كه در ميان رانگوني ها بودایی و هندو نیز دیده می شد.

به اين ترتيب مسجد رانگونی ها (يا رَنگوني ها در گويش آيادان) در ابتدا توسط معماران هندی در سال 1291 پایه ریزی شد و از همين رو معماري آن به سبك شبه قاره هند است با گچبری هایی زیبا و برجسته و آرایه هایی سیمانی و منحصر بفرد كه بر زيبايي آن مي افزايد. مسجد همچنين دارای شبستان، حیاط اصلی و مأذنه است و در پیشانی بنا نقشینه ای با عبارت "بسم الله الرحمن الرحیم" به چشم مي خورد. کار ساختن اين مسجد تا 1299 به مدت تقریبا هفت سال ادامه داشت. البته شكل اوليه مسجد در طول زمان تغييراتي كرده، ولی مساحتش همانی بود که هست. ظاهرا مقدار قابل توجهی از هزینه آن را شرکت نفت پرداخت نموده بود.

کلا هرگونه عبادتگاه، حاوی عناصر بومی همچنین عناصر آرامش بخش است. صرف نظراز مسایل اعتقادی مشترک، چون موجب همبستگی و گردهمایی پیروان خود می شود و این در مجموع وضعیتی مطلوب ایجاد می کند. گفته مي شود حتی مسلمانان افغان، هندی، نپالی و حتی پاکستانی، بنگلادشي، کشمیری و بنگالی به این نمازخانه یا مسجد، رفت و آمد می کردند.

البته آنها این مکان را به نام مسجد رانگویی ها، نمی شناختند بلکه تحت یک نام کلی از آن به نام «ماندِر» یاد می کردند. ماندِر کلا به معنای عبادتگاه است. اما اهالي بومي آبادان اين مسجد را به نام رانگوني مي شناختند. هر چند پس از مدتي با كاهش تعداد برمه اي ها، بيشتر هندي ها از اين مسجد استفاده مي كردند، اما نام رانگوني ها همچنان به قوت خود باقي ماند.

اهالی رانگون که اکثریت قریب به اتفاقشان از اهل تسنن بودند در زمان کوتاهی با مردم بومی آبادان هماهنگ شدند و به عنوان همکار، بنای بزرگترین پالایشگاه را بردوش گرفتند پالایشگاهی که در زمان جنگ جهاني دوم با ظرفيت صدها هزار بشكه در روز، نقش مهمي در تامين سوخت و پيروزي متفقين ايفا كرد.

به هر حال اهالی برمه یا میانمار، تامدت ها مسولیت هايي را در بخش هاي فنی پالایشگاه برعهده داشتند تا زمانی که مهندسین ایرانی به تدریج و طبعا به کندی جای آنان را گرفتند. اگر می گوییم به کندی، از آن نظر است که خود انگلیسی ها، تمایل چندانی به پبشرفت کارشناسان ایرانی نداشتند كه دلیل آن هم روشن است.

با تحولاتي كه از سال 1357 در صنعت نفت ايران رخ داد يعني شروع اعتصابات و سپس بيرون رفتن خارجي ها از صنعت نفت، بسياري از شاغلان در صنعت نفت كه از كشورهايي مانند برمه و هند بودند، آبادان را به مقصد كشورشان ترك كردند و نهايتا اين مسجد به محل متروكه اي تبديل شد، ضمن اين كه بناي اين مسجد نيز در سال هاي جنگ تحميلي آسيب هايي را متحمل گرديد.

در ساليان اخير سازمان میراث فرهنگی این مسجد را به قصد مرمت و ترمیمم در اختیار گرفت و این بنای تاریخی در تاریخ ۹ فروردین ماه ۱۳۷۸ به شماره ۲۲۸۹ به عنوان یکی از آثار ملی در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسید. در بازسازی هاي انجام گرفته، آسیب های ناشی از جنگ، از آن سترده شده و نمای بیرونی آن به شکل مطلوبی مورد ترمیم قرار گرفته است. در حال حاضر مسجد رانگونی ها جزیی از میراث فرهنگی شهر آبادان است.

قابل ذكر است كه هر چند اكثر جمعيت رانگوني ها ديگر در آبادان نيستند، اما تعدادی از آنها بواسطه ازدواج با همسران ایرانی يا دلايل ديگر در اين شهر ساکن شده اند. آنان بی شک، از تاریخ و ماجراهای ساخت این عبادتگاه خاطرات ارزشمندی دارند... ولی همان طور که گفته شد این مسجد، چیزی فراتر از یک نمازخانه بود. یک آدرس «سر راست» برای تمامی هندی ها و برمه ای ها و تمام کشورهای هندی زبان! یک محل تجمع رسمی برای بیشتر تصمیم گیری های موجود درمیان هندی ها و همه همشهریان دور و نزدیک. یک محل الفت برای همه مسلمانانی که از کشوری دور، برای خود، ملجایی شایسته اتکا و مکانی قابل اعتماد یافته بودند.

احمد کعبی فلاحیه

http://www.petromuseum.ir/

قهوه ذغالی در خیابان‌های خوزستان

قهوه ذغالی یکی از نوشیدنی‌هایی است که می‌توانید در خیابان‌های خوزستان بنوشید؛ البته بهتر است قبل از آن، آداب خاصش را نیز بدانید.

آداب خاصی برای قهوه خوردن دارند. آنها قهوه را نوعی نماد خوش‌آمد گویی و استقبال از میهمان می‌دانند و با این نوشیدنی با آداب و ظروفی خاص از مهمان‌ها پذیرایی می‌کنند.

اگرچه تجربه این آداب در مضیف‌ها و خانه‌های عرب‌های خوزستان و جنوب ایران، تجربه بسیار جالب و ارزشمندی است اما مدتی است که اتفاق جدیدی رخ داده که ابتکار جالبی در زمینه گردشگری خوراک خیابانی به حساب می‌آید.

پیش از این خوزستان به خاطر دکه‌های فلافل و سمبوسه و … برای گردشگری خوراک خیابانی شهرت داشت و خیابان لشکرآباد اهواز به همین خاطر بسیار شناخته شده‌ بود و اکنون برخی افراد که در کنار خیابان‌های پر رفت‌وآمد و بازارهای جنوب کشور، چای ذغالی به رهگذران می‌فروختند، در کنار قوری چای، دله قهوه هم بر روی ذغال می‌گذارند.

«دله» ظرفی مسی است که در آن قهوه درست می‌کنند، در کنار دله «فنیان» قرار دارد که فنجان کوچک بدون دسته‌ای است که در آن قهوه می‌نوشند.

این قهوه بسیار غلیظ است و در هر بار به اندازه یک «شات» اسپرسو در ته فنیان قهوه ریخته می‌شود. اگر چه آداب پیچیده و مفصل نوشیدن قهوه عربی در اینجا به طور کامل رعایت نمی‌شود اما مشتریان باید قهوه را با دست راست برگردانند و اگر دوباره قهوه نمی‌خواهند پیش از تحویل فنیان آن را تکان بدهند در غیر این صورت تا زمانی که این کار را انجام نداده‌اند در فنیان آنها قهوه ریخته می‌شود.

یکی از مناطقی که خوردن قهوه خیابانی در آن لذت خاصی دارد، بازار شوش در خوزستان است، در این منطقه علاوه بر زیبایی خود خیابان، تماشای نمای زیبایی که قلعه فرانسوی‌ها از بازار دارد، لذت نوشیدن قهوه را چند برابر می‌کند.

"درخزینه- مسجد سلیمان"؛ نخستین راه آهن بین شهری ایران

زمانی که در خرداد ماه 1287 خورشیدی (می 1908 میلادی) زمین میدان نفتون با فوران نفت و گاز به ضربات مته حفاری "رینولدز" پاسخ داد، حفاري در چاه نفت شماره یک مسجد سليمان به پايان رسيد، و نفت به چرخه تولید وارد شد. این در حالی بود که تا یک ماه قبل از آن دارسی و شرکایش در نامه ای به رینولدز از او خواسته بودند ادامه کار دست بکشد.
اما ميدان نفتي کشف شده به عنوان يكي از بزرگترين ميادين نفتي برای بهره برداري به سرمایه هنگفتی نیاز داشت و بخشی از این سرمایه با تاسیس شركت نفت انگليس و ايران (Anglo Persian Oil Company) در سال ۱۹۰۹ مرتفع گردید. این شرکت در صدد بر آمد برای تامین نیازهای خود از جمله نيروی انسانی، خدمات و تجهیزات، مسیری را احداث نماید.

اغلب تجهیزات مورد نیاز نفت که از بریتانیا می آمد، از خرمشهر با كشتي هاي بخار (River Steamer) كه به آنها مَركب هم مي گفتند، به اهواز منتقل می شد. انگلیسی ها برای انتقال این تجهیزات به مسجد سلیمان، مسیر "درخزینه" و شاخه آبي گُرگُر را در رود کارون، انتخاب کردند. (درخزینه در حاشیه کارون و بین اهواز و شوشتر قرار دارد). از این رو، تجهيزات در بارانداز درخزينه، بوسيله دو جرثقيل بزرگ و كوچك که با بخار کار می کردند از لنج ها پياده شده و به وسیله گاري و حيوانات باركش با عبور از مناطق سخت و دشوار کوهستانی و رودخانه ها تا مسجد سليمان حمل مي شدند.

حمل تجهیزات سنگین با حجم زیاد و آن هم با عبور از راه های ناهموار و پر پیچ و خم و تپه ماهوره ها و عبور از رودخانه با دشواری بسیار انجام می پذیرفت و مستلزم زمان زیاد بود. ضمن این که در بین راه هم بعضا تلفات مالی و جانی رخ می داد. از این رو شرکت نفت انگلیس و ایران بر آن شد راهی ایجاد نماید تا این تجهیزات راحت تر و در زمان کمتر به مقصد حمل گردند به همین سبب به فکر احداث خط آهنی بین درخزینه تا میدان نفتون ( مسجدسلیمان ) افتاد.

بنابر این در سال 1300 خورشیدی (۱۹۲1میلادی) شرکت نفت ایران و انگلیس، عملیات احداث خط آهنی را از منطقه درخزینه تا مسجدسلیمان شروع و در سال1302 خورشیدی (1923 میلادی) تکمیل کرد.
طول اين راه آهن 57 كيلومتر و فاصله بين دو خط ۷۶ سانتيمتر بود. در واقع تا آن زمان هرگز راه آهنی با این طول مسیر در ایران ساخته نشده بود. پیش از این تنها خط آهن شهر ری در سال 1305 تاسیس شده بود که 8700 متر طول داشت و تهران را به شهر ری متصل می کرد. راه آهن سراسری ایران هم حدود 15 سال بعد یعنی سال 1317 به بهره برداری رسید.

برای راه آهن درخزینه به مسجد سلیمان، ايستگاه هايی در طول مسیر با هدف و ماموریت خاصی تاسیس شد. از جمله ایستگاه های "۵ مايل"، "آبگاه"، "۱۶ مايل"، "17 مایل"، "22 مایل"، "۲۴ مايل"، "حاجی آباد"، "تمبی"، "مالکریم"، "گچ پلنت" و "ریل وی" که ایستگاه اصلی و پایانی بود. همچنین ایستگاهی در انتهای خط با نام ایستگاه انبار خوراکی و انبار باروتی وجود داشت.
قطار در این ایستگاه ها توقف می کرد و ذغال سنگ و آب مورد نياز خود را تامين و یا مسافرانی را هم پیاده و سوار می نمود. در ایستگاه تمبی، گوگرد مورد نیاز برای حمل به آبادان و یا به خارج از کشور بارگیری می شد.

در منطقه مالکریم هم یک ایستگاه سوزنبانی وجود داشت که به منظور تامین امنیت عبور دو قطار تاسیس شده بود. در ایستگاه گچ پلنت یک کارخانه تولید گچ وجود داشت که گچ تولیدی توسط قطار بارگیری و جهت استفاده به جاهای مختلف حمل می شد.
ایستگاه ریل وی در چشمه علي مسجد سليمان نيز به عنوان محوطه انبار تخلیه کالا و تجهیزات و تعميرگاه اين قطارها مورد استفاده قرار می گرفت و در نهایت ایستگاه پایانی که به انبار خوراکی و انبار باروتی معروف بود و برای تخلیه و یا بارگیری مواد غذایی و یا مهمات مورد نیاز عملیات انفجار برای جاده سازی استفاده می شد.

این خط آهن هشت لوکوموتیو داشت که در ابتدای کار با لوکوموتیو های سبک که از هیئت واگذاری و فروش ارتش در انبار ملزومات ایستگاه راه آهن کانتارا در مصر در اختیار گرفته بودند شروع به کار نمود. (این لوکوموتیو ها در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفته بودند). در سال 1925 تعداد دو دستگاه لوکوموتیو مخزن دار مدل 2-6-0 ساخت شرکتkerr Stuart و 25 واگن از بریتانیا به این خط انتقال داده شد. و در سال های بعد لوکوموتیو های جدیدتری به این خط اضافه شد. سوخت این لوکوموتیو ها در ابتدا نفت بود ولی کمی بعد به زغال سنگ تغییر پیدا کرد.

در طول مسیر راه آهن چندین پل کوچک و بزرگ وجود داشت که برخی آثار آنها هنوز باقی مانده است. از جمله چهار پل بزرگ وجود داشت که سه تای آن در تقاطع رودخانه تمبی که فلزی بودند و یکی دیگر با دهانه های هلالی بر روی رودخانه بهلول (بتوند) که تنها آثار ستون های بتنی و یا سنگی آن مشهود بوده و به یادگار مانده در برخی از نقاط نیز آثار شن ریزی مسیر خط آهن قابل مشاهده است. ولی به طور کل مسیر از بین رفته و یا بافت مسکونی پیدا کرده است.
بين سال هاي 1324 تا 1328 هجری شمسی این راه آهن در اوج فعالیت خود بخصوص در خلال سال 1326 ش ماهيانه حدود 9800 تن كالا را جابجا ‌کرد. در خلال اين سال‌ها، احداث جاده ماشين رو، بين مسجدسليمان و آبادان نیز که در برنامه کاری قرار داشت به بهره برداری رسید، چرا که استفاده از حمل و نقل جاده ای سریع تر و کم هزینه تر بود.
خط‌آهن درخزینه- کسجد سلیمان، طي عمر 27 ساله خود، بيش از يك ميليون تن کالارا جابه‌جا کرد و طي سال‌هاي اوليه راه‌اندازي آن در مناطق نفتخيز، علاوه بر كالا، مواد غذایی، مسافران را هم نقل و انتقال می داد و طی سه دهه نقش بسیار مهمی برای صنعت نفت و توسعه حوزه مسجدسلیمان ایفا نمود.

تهیه نقشه مسیر راه آهن نفت "درخزینه- مسجدسلیمان"

اخیرا نقشه این راه آهن با کوشش پرویز آریان فر، سرپرست طراحی و مهندسی برق، شاغل در مدیریت مهندسی و ساختمان، شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و با همکاری ادارات روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفتخیز و اداره مهندسی نقشه برداری، تهیه شده است.
در واقع تاریخچه تاسیس این خط آهن در حین مطالعه و انجام تحقیقات در تاریخ صنعت نفت، مورد توجه و ترسیم نقشه آن به عنوان نخستین ریل آهنی کشور، در دستور کار قرار گرفت؛ بویژه آن که این خط به سبب اکتشاف نفت در میدان نفتون (مسجدسلیمان) تاسیس شد و در زمان خود نقش بسیار مهمی در نقل و انتقال تجهیزات نفتی داشته است.
به این ترتیب با استفاده از عکس های هوایی ماهواره ای و مراجعه به برخی از همکاران بازنشسته صنعت نفت و ساکنان قدیمی منطقه، همچنین طی چندین مرحله مکاتبه با شرکت بی پی و بررسی اسناد و تصاویر باقی مانده از آن دوران، نسبت به مسیر یابی اقدام شد.
در نهایت پس از جمع آوری اطلاعات کافی و کامل، تعیین مسیر و با هماهنگی و همکاری ادارات روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفتخیز و اداره مهندسی نقشه برداری و طی یک عملیات پیاده روی پنج روزه و تهیه مختصات و برداشت حدود 800 نقطه آن هم با استفاده از جی پی اس و دوربین عکاسی، نقشه برداری از این مسیر پایان یافت و پس از یک سال و اندی یک نقشه جامع و کامل و با گرافیکی زیبا از مسیر خط آهن شامل طول، محل و تعداد ایستگاه ها و محل پل ها تهیه شد.
این نقشه می تواند هم به عنوان یک مرجع تاریخی و هم به عنوان یادگاری از تاریخ این صنعت برای آیندگان و نسل جوانی که علاقه مند به کسب اطلاعات و آشنایی با تاریخ صنعت نفت قرار بگیرد و با مشاهده آن گذشته را مرور کرده، تلاش ها و زحماتی را که در این راه کشیده شده است، از نزدیک لمس کنند.

پرويز آريانفر

پايگاه اطلاع رساني پتروميوزيم

بوریا بافی - خوزستان

ابو عبدالله شصت ساله است،سی سال از عمرش را در همسایگی آب و نیزار و قایق عرق ریخته و نان بر سفره برده است و در همه ی این سالها؛ همسرش پا به پای اواین راه را عاشقانه آمده است. حسن حیدری که همه او را به نام ابوعبدالله می شناسند، بوریا می بافد؛با دست های هنرمندش گره بر گره می زند و زیر اندازی از نی را با هنرمندی تمام نقش می اندازد.بوریابافی از نی و علف، صنعتی است که حتی از صنعت پارچه‌بافی هم کهن‌تر است.

میلاد حمادی/تسنیم