بههمّت فرهنگستان زبان و ادب فارسی:
گنجینۀ گویشهای ایرانی استان خوزستان شهرستان بهبهان وشوشتر چاپ شد
کتاب گویش شوشتری، تألیف احمد بهنامی، عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شد. این کتاب دومین کتاب از گویشهای استان خوزستان است که در مجموعۀ گنجینۀ گویشهای ایرانی به همت گروه زبانها و گویشهای ایرانی فرهنگستان در دسترس علاقهمندان قرار گرفته است.
کتاب حاضر، دربردارندۀ دادههای گردآوریشدۀ گویش شوشتری است که از جمله گویشهای فارسیِ رایج در خوزستان است و امروزه در شهر شوشتر و برخی از روستاهای اطرافِ این شهر و همچنین در بین گروههای بزرگ مهاجر شوشتری در اهواز، خرمشهر، مسجدسلیمان و سایر شهرهای خوزستان متداول است. احمد بهنامی، مؤلّفِ این اثر، دادههای این کتاب را به صورت میدانی و با انجام گفتوگو با گویشوران شوشتری تهیه کرده است. در مقدّمۀ این کتاب، وضعیت کنونی شوشتر توصیف شده است که شهری است با فاصلۀ ۷۸۰ کیلومتر از تهران و ۹۲ کیلومتر از اهواز. جمعیتِ شهرستان شوشتر برابر آخرین سرشماری، ۱۹۲ هزار نفر است. در مقدّمه همچنین تاریخ شوشتر بهصورت مختصر و با استفاده از منابع کهن بیان شده است و محصولات و هنرهای این شهر و نیز فهرستی از برخی از مشاهیرِ آن آمده است.
بخش بعدی مقدّمه، دربارۀ گویش شوشتری و پیشینه و تاریخچۀ آن و مختصری از پژوهشهای پیشین دربارۀ گویش شوشتری است. سپس به دستور این گویش پرداخته شده است و مباحثی نظیرِ واجشناسی (همخوانها و واکهها)، تغییرات واجی نسبت به فارسی معیار، صرف در گویش شوشتری شامل مبحثهای اسم (شمار، معرفه و نکره، حاصلمصدر، اسامی خاص)، صفت، ضمیر، قید، حرف اضافه، حرف ربط، نقشنمای مفعول مستقیم، نقشنمای اضافه، فعل (تکواژ نمود استمراری، وند مجهولساز، وند مصدری، ماضی ساده، ماضی نقلی، ماضی استمراری، ماضی بعید، مضارع اخباری، مضارع التزامی، شناسهها در مضارع، فعل امر و فعل نهی، فعل دعایی، فعل باشیدن)، نحو (مفعول مستقیم و غیرمستقیم، ندا)، در آن طرح شده است.
بخش بعدی کتاب واژهنامۀ گویش شوشتری است که در آن ۱۸۵۰ واژۀ این گویش درج شده است. در این واژهنامه مؤلف به آوردن مترادف فارسی برای واژههای شوشتری دست زده است و در مواردی که واژهای شوشتری، معادلی در فارسی نداشته، به تعریفِ واژه پرداخته است.
در بخش بعدی کتاب، پیکرهای از این گویش در ۱۷۰ صفحه درج شده است که شاملِ ۱۸ حکایت و خاطره، دو گفتوگو، ۶۷ ضربالمثل، ۴ قطعه شعر از دورۀ قاجار و صد جملۀ پایه، براساس «راهنمای گردآوری گویشهای ایرانی» مصوّبِ فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. در پایان، نمایۀ فارسی واژهنامه درج شده است.
کتاب گویش شوشتری، تألیف احمد بهنامی، در ۲۸۶ صفحه و قیمت ۲۰۰هزار تومان در سال ۱۴۰۳ در نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.
همچنین کتاب گنجینۀ گویشهای ایرانی استان خوزستان (۱) (شهرستان بهبهان)، تألیف گویشپژوه و نویسنده، سعادت فرهیخته در انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شد. در این کتاب گویشهای بهبهانی، بُوُلیها، زیدونی، طیّبیها، بهمئیها، زنگواییها ـ اُولامیرزالیها گردآوری شده است.
به گزارش روابطعمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ در ادامۀ فعالیتهای علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی بهمنظور شناسایی و ثبت اطّلاعات مربوط به زبانها و گویشهای ایران و با هدف تهیۀ فرهنگهای تخصّصی در زمینۀ زبانها و گویشهای ایران؛ دستیابی به شناختی بهتر از تحّولات تاریخی و جغرافیایی زبان فارسی و دیگر زبانها و گویشهای در معرض نابودی؛ تهیۀ فرهنگهای تخصّصی در زمینۀ زبانها و گویشهای ایرانی از دهۀ هفتاد در دستور کار گروه زبانها و گویشهای ایرانی قرار گرفته است.
فرهنگ گویش استان خوزستان (شهرستان بهبهان) جدیدترین کتاب این مجموعه است که بههمّت «سعادت فرهیخته» تدوین شده است که خود یکی از گویشوران شهرستان بهبهان است و با هدف تلاش علمی برای حفظ گویش زبان قومی خود، سالها به گردآوری و تدوین واژههای و اصلاحات این گویش پرداخته است.
مؤلف افزونبر گویش بهبهان گویشهای بولی، زیدونی، طیّبی، بهمئی، زنگوایی ـ اولامیرزالی نیز در این گنجینه گردآوری کرده است. این کتاب در فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.
بهبهان یکی از شهرستانهای استان خوزستان است که مرکز آن، شهر بهبهان است. بهبهان به گواه تاریخ از پیشینه ۱۰هزار ساله برخوردار است. طوایف بهبهانی، قنواتی و بولیها از مردم قدیمی و بومی بهبهان هستند.
مؤلف این کتاب از همکاری،۴۲ نفر از گویشوران بهبهانی، ۳۸ نفر از گویشوران بولی، ۳۳ نفر گویشور زیدونی، ۵۰ نفر گویشور طیّبی، ۳۳ نفر گویشور بهمئی،۳۳ نفر گویشور زنگوایی ـ اولامیرزالی نیز برای بهسرانجامرساندن بهره برده است و برای استفادۀ بیشتر علاقهمندان، علاوهبر تلفّظ واژهها، معنای هر واژه در زبان فارسی نیز درج شده است.
مقدمه، واژهنامه (پیکرۀ اصلی متن)، مقالۀ مفصّلی دربارۀ شناساندن سرزمین پژوهیده، پیشینهشناسی، جغرافیای شهرستان بهبهان، گویششناسی، ویژگی زبانی (واجشناسی و دستور گویشها) واژهنامه، جملهها، متلها و منابع از بخشهای مختلف این کتاب هستند. این گویشها، واژهها واصطلاحات بسیار دارند.
گنجینۀ گویش شهرستان بهبهان نخستین کوشش برای شناسایی گویشهای استان خوزستان است.
گنجینۀ گویشهای ایرانی عنوان عمومی مجموعۀ فرهنگهایی است که نخستین دفتر آن در سال ۱۳۸۴ با عنوان گنجینۀ گویششناسی فارس، بههمّت عبدالنبی سلامی، در فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شد.
گفتنی است؛ هدف از انتشار «گنجینۀ گویشهای ایرانی» صرفاً ارائۀ مواد خام از گویشهای اصیل ایرانی است که پژوهشگران عرصههای گوناگون میتوانند از جنبههای مختلف آوایی، صرفی، نحوی، واژگانی و معنایی آنها را بررسی کنند و بهخصوص زبانشناسان و مردمشناسان از آن بهره بگیرند.
مجموعهکتابهای گنجینۀ گویشهای ایرانی یکی از منابع مهم برای پژوهشگران، نویسندگان، فیلمنامهنویسان و بازیگران بهشمار میرود که میتواند با بهرهبرداری از امکانات این مجموعه؛ نهتنها با گوشههای پنهان از فرهنگ و تمدن و زیست اجتماعی اقوام مختلف ایرانی آشنا شوند، بلکه میتوانند از این منبع برای خلق آثار جدید در عرصههای مختلف بهره مند شوند.
کتاب «گنجینه گویشهای ایرانی ـ گویش استان خوزستان (شهرستان بهبهان)»، ۵۶۷ صفحه و به بهای ۲۱۰هزار تومان در انتشارات فرهنگستان زبان وادب فارسی منتشر شد.
ابوالفضل مهدی پور
