راهنمای محلی خوزستان

بازار کهنه دزفول

بازار کهنه دزفول که با نام بازار قدیم دزفول نیز شناخته می‌شود، حدود ۲۰۰ سال قدمت دارد و محل داد و ستد و تامین نیازهای عشایر ییلاقات زاگرس و قشلاق خوزستان بوده است. این بازار شامل چندین راسته می‌شود که هر کدام از راسته‌ها مخصوص به صنفی خاص بوده‌اند. برخی از این راسته‌ها بازار آهنگران، بازار بزازان، بازار خراطان و بازار زرگران نام داشته‌اند. قدیمی‌ترین بنای حاضر در بازار دزفول مقبره شیخ اسماعیل قصری است. همچنین از چندین کاروانسرای آن، تنها یکی دو بنای مخروبه به جای مانده‌اند. در این بازار می‌توانید انواع صنایع دستی از قبیل خراطی (شامل ساخت شمعدانی و قلیان و…) کپو و کرتله‌بافی، گلیم‌بافی، سجاده‌بافی، ورشوسازی ، طلاسازی و نمدمالی را تهیه کنید. با توجه به ارزش تاریخی، بازار کهنه دزفول به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی دزفول میزبان گردشگران داخلی و خارجی است و در ۲ آبان ۱۳۵۶، با شماره ثبت ۱۵۴۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

عکس: پبمان حمیدی پور

لینک کوتاه: snn.ir/004jKF

0

تلمبه خانه دارخُوین/ گنجینه نفت جنوب

تلمبه خانه دارخوین ۱۹۲۹ تا ۱۹۳۰ میلادی مقارن با سال ۱۲۹۸ شمسی به دست شرکت نفت ایران و انگلیس تاسیس گردید و از قدیمی ترین میراث صنعت نفت در خوزستان می باشد. این سایت دارای یک مجموعه مسکونی شامل ۴ "لین" کارگری و یک لین کارمندی یک سینمای زمستانه و تابستانه می باشد. ساختمان های بلند آجری تلمبه خانه به سبک معماری قرن نوزده انگلستان ساخته شده است

براساس برنامه شرکت نفت انگلیس و ایران، نفت خام حاصل از چاه‌های مسجد سلیمان باید درون لوله‌ای هدایت شده و به مقصدی معلوم راهی دریا می‌شد، اما سر راه خود چراغ چند روستای از یاد رفته را نیز روشن کرد. یکی از آن روستاها، دارخوین نام داشت. طی دو سال تجهیزات و دیگ‌های بخار، بویلرها و تلمبه‌های عظیم‌الجثه ساخت منچستر با دوبه‌ها و کشتی‌های رودخانه‌پیما به این ده کوچک ساحلی منتقل شد و سر جای خود قرار گرفت. آنگاه کارگران و معماران هندی و ایرانی گرداگرد دپمپ‌ها و توربین‌های بزرگ بخار با استفاده از آجرهای لندنی چند عمارت بلند، دفاتر و کارگاه‌ها را نیز در آنها مستقر ساختند. دو ردیف پیش گرمکن نفت در مسیر پمپ‌ها قرار دادند تا با سبک‌سازی نفت در سرمای زمستان، بر شتاب سیال بیفزاید. بررسی تاریخ درج شده روی پمپ‌ها و تجهیزات نصب شده در دارخوین نشان می‌دهد که تکمیل تلمبه‌خانه و عملیاتی کردن آن متناسب با افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها به تدریج در محدوده زمانی 1915 تا 1930 انجام شده است؛ یک نقش برجسته سیمانی بر پیشانی یکی از تلمبه‌خانه‌ها سال 1930 را نشان می‌دهد که اگر این عدد تاریخ تکمیل ساختمان تلمبه‌خانه باشد، اجرای طرح‌های توسعه دارخوین همان‌گونه که پیشتر ذکر شد افزون بر 10 سال به طول انجامیده است.

دارخوین در واقع آخرین تلمبه‌خانه سر راه خط لوله نفت آبادان بود. پیش از آن کوت عبدالله قرار داشت و قبل‌تر هم ایستگاه ملاثانی به تقویت فشار نقطه به نقطه نفت سامان می‌داد.

دارخوین از جمله تلمبه‌خانه‌هایی بود که نفت مسجد سلیمان را به پالایشگاه آبادان منتقل می‌ساخت. با افزایش تولید نفت از میدان اهواز در اوایل دهه۱۳۵۰ خورشیدی و کشیدن خط لوله جدید اهواز به آبادان، کل نیاز پالایشگاه به نفت‌خام از طریق این خط لوله تامین شد و از آن پس نفت مسجد سلیمان از طریق یک خط لوله صادراتی به جزیره خارگ انتقال یافت.

دارخوین دارای باشگاه‌های کارمندی و کارگری، یک مدرسه ۶کلاسه به نام بهزاد، یک واحد بهداری و یک پاسگاه انتظامی بود که ساختار منظم شهری آن را شکل می‌داد. خانه‌ها در فاصله ۴۰-۵۰متری رودخانه بنا شده و یک خانه باغ مجلل نیز ساخته شد که به «بنگله» یا باغ رئیس معروف شد که در اوایل دهه۱۳۵۰ محل اقامت و استقرار رجال سیاسی و مقامات ارشد بود. سینمای دارخوین هفته ای دوبار فیلم نمایش می‌داد و مثل سایر سینماهای نفت دارای دو سالن زمستانه و تابستانه بود که پشت به پشت هم قرار داشتند.
قرارداشتن در مسیر اصلی ارتباط شمال به جنوب کشور، وجود چاه‌های متعدد نفت، بقایای نیروگاه اتمی، قدیمی‌ترین تلمبه‌ خانه‌ نفت خاورمیانه، رودخانه کارون، نخلستان‌ها و فاصله ی کمتر از ۲۵ کیلومتری تا مرز ایران و عراق، از جمله ویژگی‌هاي دارخوين است.

تلمبه خانه دارخوین در دوران جنگ به عنوان قرارگاه و پادگان مورد استفاده قرار گرفت و پس از جنگ به عنوان لوکیشن فیلم های مرتبط با دفاع مقدس استفاده شد

عکس: مهدی پدرام خو/تسنیم

منبع: مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت

دانشکده نفت آبادان

سال ۱۳۱۸ نخستین دانشکده نفت ایران در آبادان افتتاح شد. ساختمان این دانشکده به سبکی انگلیسی – هندی و با استاندارد‌های آن روزگار ساخته شده بود. در این ساختمان می‌شد یافته‌های تکنولوژی روز، مهندسی و ساخت، طراحی و وسایل منحصر بفرد را مشاهده نمود. اهرم‌های جک مانند برای باز و بسته کردن درها، تابلو‌های سیگار کشیدن ممنوع، نصب نام صاحب اتاق بر تابلویی کوچک در میانه درب ورودی هر اتاق، ساعت‌هایی که همگی با ساعت برج به صورت شبکه وصل بودند و برج ساعت که از نقاط دور آبادان قایل رویت بود، از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد این ساختمان در آن زمان بود.

این دانشکده از سال افتتاح تا سال ۱۳۴۱ به نام آموزشکده تکنولوژی آبادان (AIT) نامیده شده است و از سال ۱۳۴۱ به دانشکده نفت آبادان تغییر نام داده است. از سال ۱۳۶۸ نیز دانشکده نفت آبادان به دانشگاه نفت ملحق گردید.

دانشکده نفت آبادان با تقدیم بیش از سی شهید در ایام دفاع مقدس بالاترین تعداد شهدا را در بین مراکز آموزشی به خود اختصاص داده است که بارزترین شهدا، شهید مهندس تندگویان وزیر نفت دولت شهید رجایی است.

عکاس : مرضیه بهبهانی

آرمگاه یعقوب لیث صفاری

آرامگاه یعقوب لیث صفاری یکی از اماکن تاریخی و گردشگری شهر دزفول است. شهرستان دزفول از جمله مناطقی است که بناهای آرامگاهی زیادی را در خود جای داده است. بناهای آرامگاهی دزفول به سبک­ های مختلفی ساخته شده­اند؛ از جمله این آرامگاه­ها بنایی است که مردم محلی آن را مقبره­ شاهزاده ابوالقاسم و محققین آرامگاه یعقوب لیث صفاری می‌خوانند. در معماری اسلامی ایران آرامگاه­ها از لحاظ تعداد پس از مساجد در رتبه­ دوم قرار دارند و علاوه بر ویژگی اصلی و کاربردی آن­ها به ­عنوان مکانی برای دفن افراد شاخص، منزلت و جایگاهی ویژه در اعتقادات مذهبی عامه مردم دارند. استان خوزستان به­عنوان یکی از دروازه­های ورود اسلام به ایران در شکل­گیری بناهای آرامگاهی اسلامی جایگاه منحصر­به­فردی دارد و تعداد فراوانی از این قبیل بناها در استان خوزستان و به­خصوص در شهرستان دزفول ساخته شده است.

قدیمی­ترین بخش آرامگاه یعقوب لیث در دوره­ صفویه شکل گرفته است و از دوره­ قاجار تا دوره­ معاصر الحاقاتی به ­بنا و تزئینات آن افزوده و یا بخش‌هایی از بنا حذف شده است تا شکل امروز­ی آن را بسازد. این اثر در خارج از محوطه­ مسکونی روستای شاه­آباد و در میان یک گورستان قدیمی واقع شده و پوشش گیاهی اطراف آن شامل درختان کنار(سدر) و بوته­زار است. باتوجه به محوطه­سازی در اطراف بنا کف مجموعه بنا پایین­تر از سطح محوطه قرار دارد. کارکرد اصلی بنا آرامگاهی و یادمانی است. پلان بنا شامل سه بخش ورودی یا کفش‌کن، شبستان فرعی و شبستان اصلی است که ضریح در آن قرار دارد. عمده­ مصالح بنا آجر و سنگ و تزیینات آن شامل کاشی­کاری و آجر­کاری است. این بنا در سال ۱۳۸۷ خورشیدی با قدمت سلجوقی-قاجار به ­ثبت آثار ملی ایران رسیده است.

گنبد آرامگاه یعقوب لیث ویژگی بارز و زیبای این بنا است؛ این گنبدها در دیدگاه اهل فن مضرس یا اورچین خوانده می­شود. این نوع گنبدها از ویژگی­های غالب بناهای آرامگاهی جنوب و جنوب ­غربی ایران است که علاوه بر این آرامگاه، در آرامگاه امامزاده رودبند دزفول نیز به‌کار رفته است. گنبدهای اورچین به دو دسته گنبد با قاعده ستاره­ای یا کوکبی و گنبد با قاعده­ کثیر­الاضلاع منتظم تقسیم می‌شود و گنبد این بنا از نوع گنبد با قاعده کثیرالاضلاع منتظم است. مصالح اصلی در ساخت این گنبد آجر است و از گچ برای تزیین و پوشش آن استفاده شده است. ضریح آرامگاه در زیر گنبد اورچین قرار گرفته است؛ این ضریح از چوب با پنجره­های مشبک فلزی ساخته شده، فاقد صندوقچه و یا سنگ قبر است و محل سنگ قبر با چیدن آجر مشخص شده است. همچنین، ضریح دارای کتیبه ­ای فلزی از جنس برنج با مضمون آیات قرآن است.

هویت شخص مدفون در آرامگاه در هاله­ای از ابهام است. برخی از محققان آرامگاه را مدفن شیخ ابوالقاسم بن رمضان می­دانند. اما در دیدگاه عموم اینجا مقبره یعقوب لیث، بنیان­گذار حکومت صفاریان، است. راجع به ­اصل و نسب یعقوب لیث در کتب تاریخی روایات مختلفی نقل شده است که برخی از آنها مبتنی بر حقیقت نیست. یعقوب لیث بزرگ­مردی است که در راه احیا و استقلال ایران سال‌ها با دشمنان این سرزمین به ­جنگ و ستیز مشغول بود.

آرامگاه یعقوب لیث صفاری حدوداً در فاصله­ ۱۰ کیلومتری دزفول و در روستایی به ­نام شاه­آباد قرار دارد. برای دسترسی به این جاذبه­ تاریخی باید جاده­ دزفول به شوشتر را با وسیله­ نقلیه طی کرد. در انتهای جاده و سمت راست آن بعد از عبور از منطقه سیاه منصور جاده­ای وجود دارد که به این روستا و آرامگاه منتهی می­شود

یعقوب لیث سرسلسله حکومت صفاریان، در سال ۲۴۷ هجری قمری اولین حکومت ایرانی بعد از اسلام را تشکیل داد. او نخستین کسی بود که زبان پارسی را ۲۰۰ سال پس از ورود اسلام به ایران، به عنوان زبان رسمی ایران اعلام کرد.

عکس ـ سپیده سلمان‌وندی/اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی خوزستان

مسجد جامع شوشتر

مسجد جامع شوشتر از قدیمی ترین مساجد کشور که بنای اولیه آن، از آثار قرون اولیه اسلامی است که بر طبق نوشته کتب تاریخی، در سال ۲۵۴ هـ . ق توسط المعتزبالله - خلیفه عباسی - بنیان نهاده شد و سال ها بعد توسط المسترشد بالله - خلیفه دیگر عباسی ( متوفی ۵۲۹ هـ. ق) به اتمام رسید .

بنای این مسجد در قرون بعدی، خاصه در دوره صفوی، تغییر اساسی یافته است . براساس شواهد موجود و منابع مکتوب، بنای اولیه مسجد به سبک منسوب به عربی مشتمل بر شبستانی در جانب قبله و شاید رواقی در اضلاع دیگر صحن بوده است .

با توجه به نوشته تذکره شوشتری، شبستان مسجد تیرپوش بوده تا اینکه در دوره صفوی - سال ۱۰۸۸ هـ. ق - به جهت فساد تیرهای چوبی، شبستان با طاق های آجری بر روی پایه های متشکل از قطعات سنگی پوشش یافته است

بنابراین، بنای کنونی مسجد، بیشتر از آثار دوره صفوی و بعد از آن است و از بنای اولیه آن ، غیر از نقشه ساختمانی، بقایای کتیبه بخشی از دیوار جانب قبله و دیوار شرقی بین گلدسته و منار و خود منار که در قرن هشتم هجری به بنای اولیه افزوده شده، چیز دیگری مشهود نیست.

بنای کنونی مسجد مشتمل بر شبستان بزرگ جانب جنوبی، صحن وسیع ، منار و گلدسته جانب شرقی است.

بخش اصلی مسجد یا شبستان ستوندار جنوبی به ابعاد ۴۰/۲۶×۳۹ متر دارای پوشش طاق و گنبد است که بر روی ۵۴ پایه و جرز استوار گردیده است . پایه ها، از بلوکه های سنگی کوچک با ابعاد استاندارد ساخته شده که دارای پایه و سرستون چهار ضلعی و ساقه ۸ ضلعی هستند .

زوایای سرستون ها به صورت مقرنس های ساده ای در آمده است . طاق های بالای ستون ها، مرتفع و دارای قوس شکسته هستند . بر روی طاق های مذکور، پوشش های گنبدی قرار گرفته است . در میانه ضلع جنوبی شبستان، محرابی با گچبری های به شیوه صفوی و در اضلاع دیگر شبستان، سنگ نوشته ها و کتیبه های گچبری و فرامینی نصب کرده اند که عمدتا مربوط به دوره صفویه هستند . ظاهرا قدیمی ترین این کتیبه ها، بخشی از کتیبه گچبری قرآنی است که در آن به خط کوفی تزیینی، بخشی از سوره یاسین را نگاشته اند .

در این بنا حدود ۱۹ کتیبه نصب کرده اند که عموما به بنای مسجد ارتباطی نداشته و بعضا از جای دیگری به این مکان منتقل شده اند. بر سردر خارجی شبستان که مزین به مقرنس و آجر کاری است، دو قطعه سنگ نوشته نصب شده که بر آنها آیا تی به تاریخ ۱۱۷۵ هـ. ق کتیبه شده است .

در ضلع شرقی صحن مسجد، در غرفه اختصاصی کوچکی، قبر مؤلف تذکره شوشتر : سیدعبدالله جزایری و پدرش سیدنورالدین - به ترتیب، متوفی ۱۱۷۳ و ۱۱۵۸ هـ. ق - قرار دارد . چسبیده به ضلع شرقی مسجد، بقایای مناره زیبایی از قرن هشتم هـ. ق دیده می شود که بخش زیادی از آن ویران شده است . این مناره دارای ساقه ای استوانه ای و مزین به آجر کاری است که در میان آجر کاری ها، کتیبه های زیبایی به خط بنایی از کاشی فیروزه ای رنگ با عبارات "لله "، "محمد" و"علی " نشانده اند .

تا اواسط قرن دوازدهم هجری، ۲۶ متر از ارتفاع مناره برجای بوده (امروزه تنها ۱۶ متر آن باقی است) و کتیبه تاریخی آن بر لوحی سنگی بر قسمت بالای مناره نصب بوده است.

براساس کتیبه مزبور، بانی مناره، سلطان اویس بن حسن ایلکانی است . مؤلف تذکره شوشتر، تاریخ کتیبه را ۸۲۲ هـ.ق خوانده ؛ اما از آنجا که سلطان اویس در سال ۷۷۶ هـ. ق درگذشته، یا در نوشتن و خواندن کتیبه قصوری رفته، یا کتیبه و تزیینات مناره از بازماندگان سلطان اویس بوده که کار وی را به اتمام رسانیده اند.

در میانه ساقه منار، میله ای آجری است که پله های درونی منار به دور آن قرار می گرفته اند . در نزدیکی این منار و بر بالای ضلع شرقی، گلدسته مانندی با پوشش کاشیکاری برجای مانده است .

این بنا در دوره های مختلف تعمیر و بازسازی و به شماره ۲۸۶به ثبت تاریخی رسیده است.

عکس:ایکنا/مونا صیافی زاده