ابوالفضل مهدی پور
تالاب هورالعظیم خوزستان
تالاب هورالعظیم خوزستان
نه دریاست، نه دریاچه، نه رودخانه، نه مرداب و نه باتلاق اینجا هور است. تا چشم کار می کند هور است و آب. سال ها گذشته و هور از پس تاریخ و جنگ ها و داغ ها، خشکسالی ها و نامهربانی ها نیمه جانی به در برده و هنوز هم خانه پرندگانی است که به رسم آبا و اجدادشان راهی هورالعظیم می شوند.
هورالعظیم
بیایید تا قبل از رسیدن به پهنه وسیع دشت آزادگان در انتهای رود کرخه و ملاقات هور زیبا و نجیب مختصری با آن آشنا شویم. اولین نکته ای را که باید به خاطر بسپارید این است که تالاب هورالعظیم بزرگترین تالاب استان خوزستان و یادگار تالاب هاب بزرگ بین النهرین است که آب های اضافه و انشعاباتی از رودخانه های دوبرج، کرخه، اروندرود، سابله، نیسان و دویرچ آن را سیراب می کنند. هور در میان شهرستان دشت آزادگان و هویزه قرار گرفت است.
در میان تمام تالاب های جهان تنها تالابی که معیارهای تعریف یک تالاب را به صورت صد درصدی داراست همین تالاب بزرگ هورالعظیم است. هورالعظیم همانطور که از نامش پیداست تالابی وسیع و بزرگ است. تالابی که همین چند سال قبل دو میلیون هکتار وسعت داشت اما روز به روز از وسعتش کاسته شد و حالا 128 هزار هکتار وسعت دارد. این تالاب زیبا درست در مرز ایران و عراق قرار گرفته و یک سوم آن در داخل مرزهای ایران و دو سومش در خاک عراق قرار دارد. از بزرگی و عظمت این تالاب زیبا همین بس که روزگاری یک سوم کل مساحت کشور عراق را در بر گرفته بود و تا نزدیکی های بغداد ادامه پیدا می کرد اما حالا تا حوالی بصره عراق می رسد و وسعت عظیمی از آن از دست رفته است.
هورالعظیم که نوعی تالاب است، منطقه ای پر آب است که در عمیق ترین حالتش دو تا سه متری عمق دارد. نی زارها اولین ساکنان هور هستند که به چشم می خورند. هورالعظیم اکنون چند سالی است تبدیل به منطقه حفاظت شده، و زیستگاه گونه های نادری از پرندگان و البته گیاهان است.
هورالعظیم یا هورالهویزه
هورالعظیم که ساکنان وفادار و اصیل عرب زبان اطراف آن، آن را هورالهویزه هم می نامند، روزگاری محل کسب روزی انسان های بسیاری بوده است تا جایی که شهر کوچک و حالا خلوت رفیع امروزی را به خاطر برکت و ثروتش کویت کوچک می نامیدند. ماهیگیری، پرورش گاومیش، شکار پرندگان، حصیربافی، درست کردن قایق و ...راه هایی بود که هور روزی را به مردمان می بخشید و از سخاوت هورالعظیم اغلب ساکنین زندگی مرفهی داشتند. صدها روستا در امتداد هور شکل گرفته بود که ساکنانشان همه از هور امرار معاش می کردند. اما با خشک شدن نسبی تالاب، شهر رفیعی که هم مرز با تالاب بود حالا چها تا پنج کیلومتری با آن فاصله دارد.
هورالعظیم روزهای پر فراز و نشیبی را در تاریخ پنج هزار ساله اش، به چشم دیده است. همین که در بین النهرین قرار گرفته نشان می دهد که در روزهای آغازین تاریخ حتما روزهای پر رفت و آمدی داشته است. منطقه ای آباد با آب فراوان که احتمالا برای زندگی در آن روزها و استقرار پایه های یک تمدن بسیار ضروری بوده است.
از پس کوچه پس کوچه های تاریخ که بگذریم در زمانی نزدیک تر، جنگ ناجانمردانه بعثی ها با ملت ایران یکی از بزرگترین رویدادهایی بود که هور در آن نقش بزرگی ایفا می کرد. صدام که آن روزها قصد داشت به هر نحوی شده در جنگ پیروز شود راه ورودی آب به تالاب هورالعظیم را بست تا معادلات جنگ را عوض کند و سبب شد تالاب خشک شود.
جنگ تحمیلی، تمام دشت آزادگان و بسیاری از خوزستان را به ویرانی کشید در نتیجه اغلب ساکنان هور به شهرهای اطراف مهاجرت کردند. هور اما بعد از جنگ هم به واسطه بهره برداری از چاه های نفت حال و روز خوشی نداشت. خشکسالی، آلودگی و جاده ها زخم هایی بود که بر پیکره هور وارد شده بود و عمیقا هورالعظیم را آزرده بود. این آزردگی خاطر البته در چهره هور هویدا بود.
هور نبض حیاتی این منطقه است، علاوه بر تامین معیشت ساکنین هور و البته اهمیت فراوان زیست محیطی اش برای گونه های مختلف جانوری یکی از آثار خشک شدن هور بلند شدم ریزگردهایی است که شاید به زبان بی زبانی به این شرایط معترضند. این میهمانان ناخوانده در چند سال اخیر و با گسترش خشکسالی ها حالا دیگر بر حجم شان افزوده شده و تبدیل به مسئله ای ملی شده است. شاید همه باید بیشتر از پیش به فک هورالعظیم باشیم.
هورالعظیم نماد استقامت
حالا که کم کم به هورالعظیم نزدیک می شویم باید بگویم هورالعظیم بعد از گذر از این همه رنج، هنوز هم زیبای زیباست. هنوز هم مردان ماهیگیری گرچه به سختی اما در آن به صید ماهی مشغولند و هنوز هم خانه هایی از جنس نی در نهایت سادگی در کنار قایق ها، هور را تنها نگذاشته اند. هورالعظیم یک گنجینه بزرگ و ارزشمند زیستی است که زیستگاه گونه های نادری است. فکر می کنم حالا شما هم هور را می بینید شاید برای اولین بار است که شاهد آب بازی و شنای گاومیش ها هستید. دیگر چیزی از راه باقی نمانده است.
ملاقات هورالعظیم
آب و تا چشم کار می کند نی زار. در میان زمین های خشک، هور سرسبز واقعا چشم نواز است. صدای آب و پرندگان، موسیقی دلنواز هور است که نشان از زنده بودنش دارد. بهترین فصل سفر به خوزستان و ملاقات هورالعظیم فصل پاییز و زمستان است. چرا که هور پر از پرندگان مهاجر است که دسته به دسته و رنگ به رنگ خودنمایی می کنند. بیایید سری به گیاهان هورالعظیم بزنیم و از نزدیک با آن ها آشنا شویم.
• پوشش گیاهی
هور شگفت انگیز است. انبوهی از گیاهان که بر روی آب ساکن اند و آبی که گرچه عمق زیادی ندارد اما در حرکت باد موج بر روی موج سوار می کند. علاوه بر نی ها که ساکنین دائمی هور هستند چولان، لوئی، تیزک، کاگله، سورمه صحرا، نیلوفر آبی و بردی سایر گونه های گیاهی هستند که در هور زندگی می کنند.
این گیاهان پوششی سبز و متراکم را بر روی هور ایجاد کرده اند. برخی از این گیاهان در نواحی اطراف هور زندگی می کنند و برخی همچون نی ریشه در آب داشته و شناور هستند. هور سرزمین شگفتی هاست. بسیاری از مردم اطراف هور در روزگار گذشته از نی برای ساختن خانه و قایق استفاده می کردند. هنوز هم خانه هایی از جنس نی در گوشه هایی از هور به چشم می خورد.
• پوشش جانوری
حالا که میهمان هورالعظیم هستید، حواستان به ساکنان پر جنب و جوش هور نیز باشد.
هورالعظیم خانه همیشگی حواصیل، غاز پیشانی سفید، روباه، شغال، گربه جنگلی، لاکپشت نرم، سمور آبی و گراز است. شاید اگر خوب نگاه کنید حتما یکی از همین حیوانات بامزه را در حال شیطنت به چشم ببینید. اگر هوس ماهی هور به سرتان زده است اینجا بهشت ماهی کپور است و البته بیشتر از بیست نوع ماهی مختلف درتالاب هورالعظیم زندگی می کنند.
از ساکنین قدرتمند هور باید به گاومیش ها اشاره کرد که مدت زمان مدیدی است در این منطقه زندگی می کنند.
دراج، میوه خور، اکراس آفریقایی، اردک مرمری و عروس غار از پرندگان کمیاب و نادری هستند که همه ساله چشم هور را روشن می کنند.
هور به واسطه حضور این پرندگان استثنایی شهرتی جهانی دارد. همه ساله در دی ماه حضور این پرندگان در هورالعظیم به اوج خود می رسد و انگار زندگی دوباره در هور جریان می یابد.
مسیرهای دسترسی به هورالعظیم
اینکه از کدام مسیر خودتان را به تالاب بزرگ هورالعظیم برسانید کاملا به برنامه سفرتان بستگی دارد. تالاب هور العظیم در 5 کیلومتری رفیع و 65 کیلومتری هویزه قرار دارد.
• مسیر سوسنگرد
یک جاده آسفالته از سوسنگرد که با عبور از دهلاویه و بستان شما را به رفیع می رساند. بهتر است بقیه راه را با یک راهنما و یا بلد راه طی کنید. فاصله سوسنگرد تا 78 کیلومتر است.
• مسیر اهواز
اگر خودتان را به اهواز رسانده اید راه طلائیه را در پیش بگیرید این جاده شما را به هور می رساند. هورالعظیم در 98 کیلومتری اهواز قرار دارد و فاصله آن تا یادمان طلائیه 36 کیلومتر است.
اگر می خواهید از میانه هور عبور کنید، خود را به روستا و اسکله شط علی در نزدیکی پاسگاه کیان دشت و هورالعظیم برسانید. جاده معروف به شط علی بیست کیلومتری طول دارد و از هور عبور کرده و در نهایت به مرز منتهی می شود. از کنار منطقه نفتی یاران نیز یک جاده با فاصله 12 کیلومتری به هور می رسد.
اطراف هورالعظیم
هورالعظیم درست در منطقه مرزی ایران و عراق قرار دارد و از همان روزهای ابتدایی جنگ شاهد سختی های بسیاری بوده است. هور محل عملیات های مهمی بوده و به خون جوانان بسیاری آغشته شده است، شاید حس غریب هورالعظیم از همین خون ها نشات می گیرد. در فاصله ای کوتاه از هورالعظیم طلائیه، چزابه، هویزه و دهلاویه قرار دارند که از مناطق عملیاتی مهم بوده و محل شهادت و عرج مردان بسیاری بوده است. این مناطق حالا تبدیل به مناطقی فرهنگی شده و همه ساله پذیرای زائران بسیاری است که به قصد زیارت مشهد شهیدان عازم این خطه می شوند.
منبع:https://www.iranhotelonline.com
