ابوالفضل مهدی پور
مضیف میراث فرهنگی ناملموس خوزستان
مضیف میراث فرهنگی ناملموس خوزستان
مضیف سازه ای بسیار زیبا است که ازنی وحصیر ساخته شده و قدمت آن به هزاره چهارم قبل از میلاد همزمان با دوره سومری ها بر می گردد.
بر اساس یافته های باستان شناسی بین النهرین قدمت سازه هایی مانند مضیف به دوره سومریها و هزاره چهارم قبل از میلاد برمیگردد.
اتاق پذیرایی در خانه های شیوخ و بزرگان عرب مضیف یا محل ضیافت نامیده می شود.
در مضیف مراسم ویژه ای شامل: قهوه خوری، شب نشینی، مشورت و راهنمایی در خصوص ازدواج و جلوگیری از اختلافات خانوادگی و طایفه ای انجام می شود.
مضیف سازه ای است که در ساخت آن از مصالحی همچون نی، خشت و گل استفاده می شود.
بر اساس نقش مهرها و نقوش ظروف باستانی بدست آمده در کاوشهای باستانشناسی از بین النهرین و تمدن سومر در جنوب عراق، این سازه در مناطق جنوبی با نی و حصیر و با مصالح کاملا گیاهی ساخته شده است که به آن بیت القصب میگفتند که به نظر می رسد همین مضیف امروزی باشد هر چند مطمینا در طول زمان کارکرد و مفهوم آن تغییراتی داشته است اما دور از ذهن نیست که این سازه مربوط به مناطق تالابی می باشد.
این سبک خانه سازی قدمتی ۵۵۰۰ ساله در حورالعظیم هویزه و جنوب عراق و شادگان دارد.
بر روی نقش برجسته های و الواح بدست آمده در کاوشهای باستان شناسی می توان سازه ی مذکور را مشاهده نمود. یکی از این نقش برجسته ها در موزه لوور فرانسه قرار دارد، که بخشی از یک ظرف آیینی شامل نقش یک بیت القصب(مضیف امروزی) با دو گاومیش در اطراف آن است که مربوط به ۳۵۰۰ ـ ۳۴۰۰ ق.م. می باشد.
آسمانه ی مضیف منحنی شکل و تعداد ستونهای آن فرد می باشند، این مساله به دو دلیل میتواند باشد اول نقش سازه ای و نیارشی آن و دوم ریشه در آیین ها و اعتقادات اعراب دارد.
استراکچر مضیفی که با نی ساخته می شود، محکم و با تاب آوری زیاد بوده و در مقابل زلزله و نیروهای برشی و کشش بدلیل مفصلی بودن اتصالات در آن، نسبت به نمونه ی ساخته شده با خشت و گل، مقاومتر
درب ورودی مضیف رو به قبله ساخته میشود تا مهمان بر این اساس جهت قبله را بتواند تشخیص دهد و همچنین دارای ارتفاع کمی بوده تا وقتی اشخاص به آن وارد شوند به نشانه ی احترام و ادب در برابر بزرگان قدری خم شده و درواقع نوعی احترام گذاشتن به افراد حاضر می باشد.
در وسط فضای مضیف یک اجاق با نام «موگد» برای مراسم قهوهخوری قرار میدهند که این مراسم با آداب ویژه ای اجرا می شود.
تحقیق از: نجلا درخشانی _ کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت های تاریخی
آیین خاص قهوه خوری
مراسم قهوه خوری از روزگار دیرین مورد احترام مردم عرب و دارای رسومات خاص خود بوده است که در این میان میهمانان نوروزی که به مضیف های عربی وارد می شوند تا حدودی با آن آشنا می شوند. قهوه اولین نوشیدنی است است که عرب ها پس از سلام و خوش آمدگویی با آن از میهمانان خود پذیرایی می کنند. قهوه به منظور پذیرایی از همه افراد قوم و میهمانان فقیر و غنی استفاده می شود.
وسایل آماده سازی قهوه نیز متعدد هستند که به جمع آنها «المعامیل» می گویند. «محماس» ظرفی استوانه ای شکل که داخل آن دارای گودی است و برای برشته کردن و تغییر شکل دانه های قهوه «بن» از آن استفاده می شود. «هاون» یا اسم دیگر آن «المجر» نوعی آلت استوانه ای شکل که گودی عمیقی دارد و معمولا از نوعی آلیاژ قوی ساخته شده است و دارای دسته ای به نام «قضیب» که برای کوبیدن و آسیاب کردن دانه های برشته شده قهوه از آن استفاده می شود. صداهای صادره از هاون در نزد مردمان عرب منظور خاص خود را می رساند.
همچنین برای آماده سازی قهوه از دو نوع ظرف خاص استفاده می شود. به ظرف بزرگتری که برای آماده سازی اولیه قهوه و جوشاندن آن به حد کافی استفاده می شود «الگمگم» می گویند و اما ظرف کوچکتری که به منظور راکد کردن قهوه به مدت زمان معین و گرم نگه داشتن آن و برای پذیرایی از میهمان استفاده می شود «دله» نام دارد. عرب ها همچنین قهوه خود را با نوعی فنجان مصرف می کنند که در واقع نوعی استکان که فاقد هرگونه دستگیره و دارای شکل هندسی خاص خود است.
ساقی هنگام پذیرایی باید فنجان را با دست راست خود به میهمان تعارف کند و میهمان نیز باید آن را با دست راست بگیرد و بدون اینکه فنجان را بر روی زمین بگذارد قهوه را میل می کند. از دیگر آئین های مراسم قهوه خوری نیز مردم عرب این است که ساقی در برابر میهمان در هنگام تعارف قهوه خود را بـه نشانه احترام به میهمان، خم می کند و اما صدایی که ساقی از برخورد دله با فنجان صادر می کند که میهمان با شنیدن آن صدا، متوجه می شود که قهوه برای آن ریخته شد و ساقی بدون هیچ کلامی قهوه را به او تعارف می کند. چنانچه میهمان بعد از صرف اولین فنجان، دوباره قصد میل قهوه را دارد فنجان را بدون هیچ حرکتی تقدیم به ساقی می کند در غیر اینصورت فنجان خالی را به سمت راست و چپ تکان می دهد و تقدیم ساقی می کند.
نحوه پذیرایی فنجان های قهوه نیز در نزد مردم عرب اسامی خاصی دارد که به ترتیب به آنها «الهیف»، «الضیف»، «الکیف» و «السیف» می گویند. الهیف که توسط ساقی قهوه و در حضور و دید میهمان صرف می شود و آن هم برای مطمئن کردن میهمان از سالم بودن قهوه است. «الضیف» فنجان دوم است که به میهمان تقدیم می شود و میهمان هم موظف به صرف کردن آن است مگر در مواقعی که میهمان از شیخ یا ساقی خواسته ای داشته باشد که در این صورت فنجان را از دست ساقی گرفته و سپس آن را بر روی زمین می گذارد در غیر اینصورت باید صرف شود.
«الکیف» که در صورت تکان ندادن فنجان توسط میهمان و آن هم به خاطر طعم خاص و طریقه آماده سازی قهوه و یا بعد مسافتی که میهمان طی کرده صرف می شود. «السیف» که در صورت تکان ندادن فنجان به میهمان تقدیم می شود و معمولا توسط افراد خاص و تعداد کمی صرف می شود و آن هم به دلیل اینکه میهمان پس از صرف کردن فنجان چهارم به شیخ یا ساقی اعلام می کند که در تمامی شادی ها و غم ها و همچنین در مواقع دفاع جسمی و عرفانی از شیخ و یا ساقی شریک است که پس از صرف کردن آن پیمان برادری بین میهمان و شیخ یا ساقی بسته می شود
فناوری ساخت مضیف و آیین خاص قهوه خوری
در چهارمین همایش سراسری شورای سیاستگذاری ثبت آثار ملی سال 90 به ثبت رسیده است
عکس : مهدی پدرام خو/تسنیم
.
۰
