تَشکوه، اژدهایی که قرن هاست دامان زاگرس را می سوزاند/ آتش یا پدیده ژئوتوریسمی
وارد خوزستان که می شوید، آدرس های گردشگری بسیاری پیش روی شماست. یکی از جاذبه هایی که باید در ورود به این استان سراغ آن را از بلدهای محلی گرفت، تشکوه در رامهرمز است.
بهنام رضایی مالمیر، کارشناس ارشد تاریخ ایران در یادداشتی نوشت: خوزستان کم جاذبه ندارد. جاذبه هایی که هر کدام از آنها با خود گفته ها و ناگفته های بسیاری به همراه دارند. می گویند استان خوزستان، ایران کوچک است. سرزمینی که هم برف دارد، هم صحرا. اقلیمی که دریا، رود، خشکی، کوه، جنگل، تالاب، گرما و سرما و هرآنچه باید را در کالبد این اقلیم جمع آورده اند و نام این سرزمین منحصر به فرد را خوزستان گذاشته اند.
در خوزستان جدای از بخش تاریخ و میراث فرهنگی، جاذبه هایی رمزآلود دیگری نیز در حوزه تاریخ طبیعی وجود دارد که بسیاری از آنها شناخته و بخشی دیگر نیاز به معرفی بیشتر دارند. یکی از این جاذبه های رمزآلودی که بایدسراغ آن را از بلدهای محلی خوزستان گرفت، تشکوه در رامهرمز است.
برای دیدن این جاذبه طبیعی باید ابتدا به رامهرمز رفت و از آنجا در امتداد روستای ماماتین در جاده رامهرمز به سمت رودزرد سراغ این روستا را از بلدهای محلی گرفت. دقیقتر اینکه تشکوه در مسیر خدیجه و ماماتین، بعد از روستای گنبد لران، ۱۳۰ کیلومتری جنوب شرق اهواز و در ۳۵ کیلومتری جاده رامهرمز-ایذه، قبل از رودزرد واقع شده که در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار طبیعی ایران به ثبت رسیده است. این مسیر و جاده های منتهی به تشکوه از گذشتههای دور گردشگران بسیاری را از داخل و خارج کشور به چشم خود دیده است و همچنان چم به راه بازدیدکنندگان دیگری است تا ناگفته های خود را گرم تر از همیشه روایت کند.
«تَش» همان آتش است که در زبان محلی و گویش لری اینگونه به اختصار استفاده می شود و بهدلیل وجودشعلههای کوچک و بزرگ در دل کوه، آن را تشکوه« کوه آتش» نامیده اند. تصویر این آتش های ریز و درشت در بندبند کوه، در شب جلوه ای زیبا را ایجاد می کنند که هر بیننده ای را مجذوب خود می کند.
بنا به نظر کارشناسان زمینشناسی دلیل شعلهور شدن تَشکوه، گوگرد موجود در زمین و تصاعد گاز طبیعی از اعماق به سطح است. گازهای هیدروکربوری از لایههای مختلف زمین عبور و از هر درز و شکافی در سطح زمین به بیرون نشت میکنند و شعلهور میشوند، بهطوری که هنگام شب، نور سوختن این گاز بیشتر دیده میشود. نکته جالب توجه این است که در مجاورت تشکوه بهدلیل وجود گاز متصاعد شده در هوا نمیتوان آتش دیگری روشن کرد.
در خصوص تاریخ و گذشته تَشکوه، اطلاعات و اسناد چندانی در دسترس نبوده و همین موضوع کار را برای پژوهشگران حوزه گردشگری سخت کرده است. در سال ۱۹۷۶ سر دیوید پارداین فراست، روزنامه نگار و مجری سرشناس بریتانیایی اقدام به ساخت مستندی تحت عنوان چهارراه تمدن می کند که در بخشی از این مستند به موضوع اکتشاف نفت در ایران پرداخته است. این مستند یکی از محدود اسناد مهم و قابل اتکا درباره تشکوه است.
دیوید فراست در آغاز این مستند، بدون ذکر نام منطقه یک کوه آتشین را به ما نشان می دهد که با بررسی دقیق تصاویر، نشانه ها و آدرس ها، می توان گفت که دیوید فراست در سفر به جنوب، تشکوه را دیده و از این جاذبه به عنوان بخشی از تاریخ چهارراه تمدن یاد کرده است. او در این فیلم با نمایش یک کوه آتشین، فیلم را از زبان گوینده اینگونه آغاز می کند« در اوایل قرن، گروهی از جویندگان نفت وارد منطقه دورافتاده ای از ایران شدند. آنها شعله های آتشی را دیدند که از زمین خارج می شد. آتشی که قرن ها از چشمه های نفت خام در حال سوختن بود. این شعله ها که زمانی مقدس شمرده می شدند-آنها( جویندگان) را به دامنه های زاگرس کشاند.»
شعله های زیبای آتش در غروب دل انگیز رامهرمز، یکی از جاذبه هایی است که می توان آن را پدیده ای ژئوتوریسمی دانست که در سطح نسبتا وسیعی، این قابلیت را دارد که پای گردشگران بیشماری را به استان خوزستان بکشاند. این پدیده طبیعی، سالیان متمادی است که مانند نگینی در دل زاگرس خودنمایی می کند و مسافران گذری از این مسیر را به کنجکاوی وادار می کند. گاهی این آتش را خدا دانسته و گاهی هم نشانه ای از ذات باریتعالی. اما هر چه هست، بخش کوچکی است از زیبایی های ایران که باید بیش از گذشته به آن پرداخت.
تحقیقات نشان می دهد که این شعله های سرخی که دامنه های زاگرس را به آتش می کشانند، ناشی از ترکیبات گاز گوگرددار بوده که استنشاق آن به مدت طولانی، آدمی را دچار مسمومیت تنفسی می کند. اما همین اژدهای ترسناک در شب، جاذبه ای است که در سطح جهانی قابلیت معرفی و جذب توریست را دارد.
این نکته را نیز باید افزود که در مناطق مجاور همین اثر، چشمه های قیر جاری نیز دیده می شود که خود همین چشمه ها، بخش دیگری از جاذبه های استان خوزستان محسوب می شوند که در صورت توجه ویژه، می توانند مکمل خوشه گردشگری منطقه ای باشند. نمونه هایی از این چشمه های قیر را می توان در مسجدسلیمان و در نزدیکی ایذه نیز مشاهده کرد.
تشکوه، همزادهای دیگری نیز دارد. کوه سوخته در نزدیکی شهر صنعتی امیدیه و منطقه آغاجاری را باید یکی از این همزادها دانست. کوه سوخته نیز که در گویش محلی اینگونه خوانده می شود، جایی است که از لابهلای خاک و سنگهای آن زبانههای آتش بیرون میآید و دود سیاهی روانه آسمان میشود. تیرگی این دود باعث میشود تا فضای اطراف چشمههای آتش این کوه نیز سیاه رنگ به نظر برسد. کوه سوخته کوچکتر از تشکوه است و رنگ سیاهش آن را از سلسله جبال اطراف مجزا کرده است. در قله کوه در اثر زمین لغزش یا رانش زمین شکاف عمیقی وجود دارد که دهانه اصلی خروج گاز بوده و آتش از درون آن شعلهور است.
کوه سوخته امیدیه بهدلیل شکل و شمایل ظاهری و آثار و شواهد هیدروکربوری در سطح زمین یک اثر ژئوتوریسمی ارزشمند و گرانبهای زمینشناسی محسوب میشود که نهتنها برای زمینشناسان، بلکه برای همه علاقهمندان به طبیعت جذاب و دیدنی است.
معرفی هر چه بیشتر این اثر طبیعی که در سالیان گذشته از مساحت آتش آن نیز کاسته شده است ، نه تنها می تواند موجبات رونق اقتصادی را برای روستائیان و جامعه پیرامون آن فراهم کند، بلکه می تواند با ارائه راهکارهای علمی توسط محققین با طرح موضوع در مجامع علمی، موجبات بررسی های دانشگاهی و پژوهش های تخصصی را فراهم کرده و شرایط را به سمت پیشگیری از حفظ این اثر پیش ببرد.
عکس:خبرگزاری مهر
ابوالفضل مهدی پور
