راهنمای محلی خوزستان

«کول فرح» اثری از آغاز تمدن و تمدن‌سازی در ایران

شهر ایذه در استان خوزستان با داشتن آثار باستانی و جاذبه‌های طبیعی برجسته، به یک مقصد گردشگری تبدیل شده است. ایذه که در مناطق کوهستانی قرار دارد، به خاطر سنگ نگاره‌های گوناگونی که در دل شهر یافت می‌شوند، بسیار شهرت دارد. محوطه کول فرح یا کول فرعون، یکی از محل‌های مهم در ایذه است که تعداد زیادی از سنگ نگاره‌ها را در خود جای داده است.

میراث آریا: در کول فرح، ۶ سنگ‌نگاره باستانی به دوره هزارۀ سوم قبل از میلاد تعلق دارند کشف شده است. این سنگ‌نگاره‌ها برخای ساختمان‌ها، گورها و تصویرهای مذهبی است که به تاریخ حدود ۲هزار تا ۳هزار سال پیش از میلاد برمی‌گردند.

این سنگ نگاره‌ها، شاهد مراسم نیایش و قربانی کردن پادشاهان عیلامی در گذشته بوده‌اند. سنگ نگاره‌های موجود در محوطه کول فرح به دوره عیلامی، که به هزاره سوم قبل از میلاد برمی‌گردد، تعلق دارند. این محوطه در روستای کول فرح واقع شده است که در تنگه‌ای در فاصله ۷ کیلومتری شمال شرقی ایذه و در انتهای دشت ایذه قرار دارد.

مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهند که در محوطه کول فرح، شش نقش برجسته دوره عیلامی وجود دارد. به واسطه سنگ نوشته‌ها، گورها و بقایای ساختمانی، مشخص می‌شود که این منطقه پرستشگاه نارسینا بوده است. نارسینا یکی از خدایان دوره عیلامی بوده است که در این محوطه مورد عبادت قرار می‌گرفته است.

علاوه بر سنگ نگاره‌های باستانی، در اطراف محوطه کول فرح، تپه‌های باستانی پرچستان و چغاکره و همچنین تالاب میانگران نیز وجود دارند. سنگ‌هایی که از تپه‌ها کنده می‌شوند، به ته دره‌ها یا پایین تپه ریخته می‌شوند. در گذشته، این سنگ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته و بر روی آنها نقوش و تصاویری به تصویر کشیده می‌شد. همچنین، به دلیل واقع شدن در تنگه، محوطه کول فرح نقطه تجمع سنگ‌های کنده شده از تپه‌ها بوده است.

این آثار شامل شش سنگ نگاره برجسته هستند که هر یک به شکل و تصویری منحصربه‌فرد، مراسمات و رویدادهای مهم دوره عیلامی را به تصویر می‌کشند.

سنگ‌نگاره اول، روی یک سنگ به ابعاد ۱.۷۰ سانتی‌متر در یک متر کنده کاری شده است. تصویر روی سنگ مربوط به مراسم قربانی کردن آیاپیر، یکی از پادشاهان دوره عیلامی است. این سنگ نگاره در ارتفاع ۶ کیلومتری از دامنه کوه قرار گرفته است.

در این سنگ‌نگاره شاه کلاه گردی بر سر دارد و دو نفر او را همراهی می‌کنند که یکی از آن‌ها وزیر شاه (به نام شوترورو) است. در مقابل شاه سه نوازنده با دو ساز چنگ و یک دف در حرکت هستند. در زیر نوازندگان، تصویر یک شکارچی و یک بز کوهی وجود دارد. در زیر شکارچی سه کاهن ایستاده‌اند و دو گاو نر و یک بز کوهی را هدایت می‌کنند. پیش از این، سه قوچ قربانی شده‌اند که سر آن‌ها از بدن جدا شده است. یک سنگ نوشته ۲۴ سطری، افراد حاضر را با خط عیلامی نام برده که قسمتی از آن به این شرح است: «من هانی پسر تاهی هی حاکم آیاپیر هستم. من مجسمه‌ام را در اینجا برپا داشته‌ام پس از آنکه رب‌النوع سراپا مسلح تیروتور خدای منطقه سیل هیته حمایتش را بر من ارزانی کرده بود».

سنگ‌نگاره دوم، روی یک تخته سنگی مثلثی شکل ایجاد شده است. در تصویر، یک شخص در وسط به حالت نیایش قرار دارد و دست‌های خود را جلوی صورتش گرفته است. در سمت چپ او، چهار نفر به حالت ایستاده قرار دارند و با احترام او را همراهی می‌کنند. لباس این شخص تا زیر زانو است و با لباس عیلامیان تا قوزک پایشان تفاوت دارد.

سنگ نگاره سوم، روی یک سنگ چهار گوش به ارتفاع ۲.۸۰ سانتی‌متر کنده کاری شده است. تصویر این سنگ مربوط به حمل مجسمه یکی از خدایان عیلامی است. در تصویر، چهار مرد این مجسمه را به دوش کشیده اند و پشت سر آنها پادشاه با تعداد زیادی از همراهان قابل مشاهده هستند. همچنین، در سه گوشه تصویر، افرادی در صف های منظم دیده می‌شوند و در ضلع چهارم (شرقی) مراسم قربانی به تصویر کشیده شده است. همچنین، تصویر هفت مرد کوچک در این سنگ نگاره دیده می‌شود. به نظر می‌رسد که این هفت مرد اسیران جنگی باشند، زیرا در حالتی لخت در نمایش تصویر شده‌اند.

سنگ نگاره چهارم، تصویری از اهدای هدایا توسط پادشاه است. پادشاه بر تختی تکیه زده و جلوی او سه میز قرار گرفته‌اند. روی یکی از این میزها هدایایی دیده می‌شوند. در مقابل این صحنه، چندین نفر در چهار ردیف به حالت احترام قرار دارند. این افراد یک دست خود را به نشانه احترام جلوی صورت و دست دیگر را به سمت جلو خم کرده‌اند.

سنگ نگاره پنجم، یک شخص عیلامی در حال اجرای مراسم مذهبی در جلوی یک آتشدان قرار دارد. در این سنگ‌نگاره نیز حیواناتی که به عنوان قربانی در اطراف او قرار دارند، دیده می‌شوند.

علاوه بر این، تصویر سنگ‌نگاره ششم نیز همانند تصویر سنگ‌نگاره سوم، حمل خدایان توسط چهار مرد را نشان می‌دهد. این چهار نفر با کلاه‌هایی بر سر، در حال بلند کردن یک مجسمه هستند.

این نقش‌های برجسته از نظر زمانی بسیار قدیمی‌تر از نقوش تخت جمشید بوده و به عنوان مادر نقوش زیبای درگاه‌های کاخ صد ستون و پلکان آپادانا شناخته می‌شود.

در سمت راست ورودی دره کول فرح دو قطعه سنگ عظیم و نامنظم وجود دارند که نقوش زیبا و ظریف حک شده روی آنها، نشان‌دهنده نیایش بیش از ۴۰۰ نفر در یک نیایشگاه بوده و بنا به گفته کارشناسان نخستین نگاه بشر به مذهب و آیین را شکل داده است.

با توجه به وضعیت جغرافیایی کول فرح و آثار به دست آمده در آن به نظر می‌رسد که این جاذبه گردشگری، محل پرستشگاه یکی از خدایان ایلامی بوده است.

منطقه کول فرح به خاطر زیبایی طبیعی خود شهرت دارد. در مقابل دره‌های دیگر که تنگ و خفه هستند، کول فرح با طبیعتی باز و دل‌نشین مشهور است. به همین دلیل، این منطقه به نام کول فرح شناخته می‌شود.

با توجه به بقایای ساختمان‌ها، گورها و سنگ‌نگاره‌های کشف شده، مشخص شده است که این منطقه در گذشته مرکز پرستشگاه نارسینا، یکی از خدایان عیلامی‌ها، بوده است.

این سنگ‌نگاره‌ها در منطقه کول فرح به عنوان یک مقصد تاریخی و باستانی جذاب برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ عیلامی‌ها شناخته شده که نه تنها به درک عمیق‌تر از تاریخ و فرهنگ این منطقه کمک می‌کند، بلکه به ترویج گردشگری فرهنگی و توسعه اقتصادی منطقه نیز کمک خواهد کرد.

شایان ذکر است که منطقه باستانی کول فرح از جاذبه‌های تاریخی گردشگری استان خوزستان به شمار می‌رود که به دلیل قرار گرفتن در منطقه خوش آب و هوای استان خوزستان(شهرستان ایذه)، سالانه گردشگران بسیاری را به سوی خود جلب می‌کند. محوطه کول فرح در سال ۱۳۷۸ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۲۵۹۷ در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسید. در حریم محوطه باستانی کول‌فرح تپه‌های باستانی پرچستان و چغاکره همچنین تالاب میانگران وجود دارد که کاوش و حفاظت از آن‌ها بسیار حائز اهمیت است و نبود حفاظت درست از آنها منجر به مشکلات متعددی می‌شود.

مسافران نوروزی در کنار رودخانه دز - دزفول

با آغاز تعطیلات نوروزی ۱۴۰۳، مسافران و گردشگران زیادی در اولین روزهای فروردین از رودخانه دز در شهرستان دزفول بازدید کردند. تفریحگاه ساحلی دز که "علی کله" نیز نامیده می‌شود، یکی از پارک‌های ساحلی پرطرفدار استان خوزستان است که هر ساله و به خصوص در فصل‌های بهار و تابستان جمعیت زیادی را از شهرهای مجاور به سوی خود جذب می‌کند. این تفریحگاه در پایین دست سد تنظیمی دز و شمال شهر دزفول واقع شده و یکی از پرطرفدارترین مراکمسافران نوروزی در کنار رودخانه دز - دزفولز تفریحی شمال خوزستان به شمار می‌رود

امین نظری/ایسنا

«روستای پامنار دزفول» مقصدی برای گردشگران و مسافران

روستای پامنار دزفول با داشتن طبیعتی بکر و محیطی آرام می‌تواند مکان مناسبی برای گردشگران و مسافران باشد.

نام روستای پامنار دزفول را کمتر کسی شنیده باشد چرا که روستا شاید عادی باشد ولی ط۲بیعت بکر و محیط آرام آن بهترین مکان برای مسافران و گردشگران است به ویژه برای کسانی که به دنبال آرامش خاص و سکون ویژه‌ای هستند.

روستای پامنار دزفول در استان خوزستان جزوی از بخش شهیون در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر دزفول به وسعت ۵۷ هکتار در میان دامنه‌های رشته کوه‌های زاگرس و مشرف به دریاچه سد دز در شمال شهرستان دزفول واقع شده است. در غالب تورهای گردشگری روستای پامنار دزفول جایی ندارد.

پامنار در محدوده سد دز و کرخه واقع شده و روستایی آباد است و این سد تبدیل به یکی از جاذبه‌های دیدنی روستای پامنار دزفول شده است. مردم در این مکان می‌توانند به تماشای جانوران و پرندگان مهاجر بنشینند، کوهنوردی یا پیاده روی کنند.

از دیگر سرگرمی‌های پشت سد ماهیگیری است. ماهی‌های دریاچه در حقیقت ماهی‌های رودخانه‌ای هستند که با سیستم دریایی یعنی با مواد معدنی فراوان و در آب عمیق زندگی می‌کنند در نتیجه از نظر فیزیکی با ماهی‌های مشابه خود در بالادست یا پایین دست رودخانه تفاوت دارند.

قلعه شاداب در دوران ساسانیان ساخته شده است و نزدیک به دوازده هزار متر مربع وسعت دارد. در طول تاریخ از این قلعه تاریخی در روستای پامنار دزفول استفاده‌های مختلفی شده است. نام قلعه از کدخدای طایفه به نام «شاداب عبدل» گرفته شده است. قبل از آن متعلق به زمین دار بزرگی بود که به نام او قلعه شاه حسین خوانده می‌شد. در زمان ساسانیان نیز دژ انوشبرد یا دژ فراموشی نام داشت. هنگامی قلعه دیده بشود ممکن است تصور شود تنها کوهی استوار است اما در حقیقت یکی از طولانی‌ترین قلعه‌های طبیعی ایران به شمار می‌رود.

کوه‌ها به صورت طبیعی بر اثر فرسایش زمین شکل گرفتند. موقعیت استراتژیک فوق‌العاده کوه سبب شد تا در آن قلعه‌ای احداث کنند. قلعه‌ای که تنها دو را ورود و خروج دارد و سراسر اطراف آن‌را دریاچه و دره‌های عمیق فرا گرفته‌اند. این سازه در زمان ساسانیان مورد توجه قرار گرفت. بعدها درون آن سازه‌هایی برای نگهداری آب و غذا ایجاد شد. ساختار تو در تویی درون آن وجود دارد که شامل اتاقک‌هایی متصل به یکدیگر است. این منطقه زیر نظر سازمان حفاظت از محیط زیست به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شده است.

گفته می‌شود این قلعه تا حدود ۲۵ سال پیش مسکونی بوده است. مدتی نیز محل نگهداری دام‌های عشایر بود تا اینکه نهایتاً خالی از سکنه شد. منظره بسیار زیبایی از بالای قلعه رو به دریاچه، دره‌های اطراف و روستاهای مجاور وجود دارد. درختان کنار در جای جای این طبیعت زیبا خودنمایی می‌کنند.

کپوبافی از صنایع دستی معروف روستای پامنار

از دیگر دیدنی‌های روستای پامنار دزفول قبرستانی قدیمی است که فاصله کمی با قلعه دارد. گورهای باستانی این محل دارای سنگ‌هایی عمودی هستند که روی آنها نقوش متفاوتی ترسیم شده است. هر یک از نقش‌ها نشان دهنده مشخصات صاحب گور هستند.

برخی از نشانه‌های روی قبرها افراد سوار بر اسب را نشان می‌دهند که نماد جنگاوری آنها بوده‌اند. همچنین روی قبرهای مربوط به خانم‌ها نیز نشانه‌هایی از جنگاوری و رقص دیده می‌شود. به نظر می‌رسد این قبرستان اطلاعات بسیاری در مورد تاریخ اجتماعی منطقه به دست می‌دهد.

کمی پایین‌تر از قلعه در روستای پامنار دزفول منطقه کنارستان قرار دارد. از درختان کنار یا همان سدر استفاده‌های متعددی می‌شود از میوه این درخت برای خوردن مصرف می‌شود، عسل منطقه معروف است و از برگ‌های درخت سدر می‌گیرند. از درختان بادام هم مصرف مستقیم خوراکی و هم برای تهیه روغن بادام استفاده می‌شود. درختان بادام در پایین این کنارستان در کنار غار زرده یا شکفت قرار دارند.

خانه‌های روستای پامنار دزفول کاه گلی است و معماری فوق‌العاده ای دارد. مناظر دیدنی این روستا محل خوبی برای علاقه مندان به رشته عکاسی و ثبت تصاویری است که همیشه یادآور سفر به این دیار هستند. از گیاهان و پوشش‌های منطقه می‌توان به رملیک، کنار، بنه، بادام، جاز، انجیر، بلوط و نخل اشاره کرد.

زنان زحمت کش پامنار در هنر کپوبافی بسیار ماهر هستند و از جمله صنایع دستی معروف این منطقه است. کپوبافی از بافته‌های حصیری است و مواد اولیه آن کرتک و برگ نخل‌های خرما است که از سالیان متمادی رواج داشت. کرتک نوعی گیاه خودرو است که در حاشیه نهرها، رودخانه‌ها و دشت‌های منطقه شهیون به وفور یافت می‌شود.

عمارت صمیمی رامهرمز

عمارت صمیمی (باغ صمیمی) یا باغ امیر سپهدار از باغ‌های سکونتی _حکومتی دوره قاجار است که به عنوان حاکم‌نشین شهرستان رامهرمز استفاده می‌شد، این روزها درب عمارت صمیمی بر روی مسافران و بازدیدکنندگان گشوده شده است.

رامهُرمُز یکی از شهرهای استان خوزستان است که حدود ۱۰۰ کیلومتر با مرکز استان فاصله دارد. این شهر قدمتی دیرین دارد و در دوره‌ی ساسانی رونق فراوانی داشته است. عمارت صمیمی رامهرمز یکی از آثار به‌جامانده از دوره‌ی قاجار است که معماری چشمگیری دارد.

باغ و عمارت صمیمی رامهرمز در خیابان امت و محله کیمه قرار گرفته و به عمارت کیمه هم معروف است. میان اهواز تا این عمارت حدود ۱ ساعت و ۲۰ دقیقه فاصله‌ است.

این بنا که ثبت ملی شده، به باغ امیر سپهدار نیز شهرت دارد؛ چراکه سازنده‌ی آن امیرحسین خان سپهدار، یکی از امیران دوره‌ی مظفرالدین شاه قاجار بوده است. البته که عمر او پیش از آن که فرصت زندگی در این خانه را داشته باشد، به پایان رسید. سپس این عمارت به نام محمد صمیمی معروف شد.

مساحت عمارت صمیمی ۱۶۵۰۰ متر مربع است. معماری آن از باغ فرنگی الهام گرفته است و دلیلش می‌تواند زندگی امیرحسین خان سپهدار در اروپا باشد اما به همان اندازه ویژگی‌های معماری ایرانی را نیز دارد.

از چند پله که بالا برویم، به ایوانی پا می‌گذاریم که به غیر از قسمت شرقی، بقیه‌ی آن از ستون‌‌های آجری تشکیل شده است. در دوره قاجار عمارت اندرونی دفتر کار بود. اما در دوره پهلوی این خانه مسکونی بود و صاحب باغ در کوشک میانی یا عمارت اندرونی زندگی می‌کرد.

عمارت اندرونی دو طبقه است و شامل زیرزمین و طبقه‌ی هم‌کف می‌شود. در طبقه‌ی همکفت سرسرا، سفره‌خانه، چهار اتاق و نیز اتاق نگهبان و خدمه قرار گرفته است که سقف‌ گنبدی زیبایی دارند. در زیرزمین راهرو، سرسرا، دو اتاق و حوض‌خانه‌ وجود داشته است، اما حوض‌خانه دیگر وجود ندارد. روبه‌روی عمارت، برج و باروی نگهبانی دیده می‌شود.

عمر درختان باغ از عمر عمارت کوتاه‌تر است. این باغ که حدود ۱۶۰۰ متر مربع وسعت دارد، ۲۰۰ سال است که انواع درختان را در دل خود جا داده است، درختان نارنج، لیموشیرین، لیموترش، پرتقال،‌ نخل، انار، توت، زیتون، کُنار،‌ انجیر و کاج. گل‌ها نمای دلنشینی به باغ داده‌اند. درخت گل‌کاغذی که در فصل بهار گل می‌دهد و گل‌های رز، شب‌بو، محمدی و شیپوری به رنگ‌های مختلفی باغ را تزیین کرده‌اند.

اکنون سازمان میراث فرهنگی مالک این عمارت است و در روزهای تعطیل مانند تعطیلات نوروز امکان بازدید از باغ امیر سپهدار وجود دارد.

سید خلیل موسوی/مهر

باغ موزه دفاع مقدس شهر آبادان

باغ موزه دفاع مقدس و صنعت نفت آبادان، طبیعی ترین و وسیع ترین باغ موزه در ایران است که به عنوان محلی بکر برای بازدید کاروان های راهیان نور مورد توجه است.

باغ موزه دفاع مقدس و صنعت نفت آبادان، طبیعی ترین و وسیع ترین باغ موزه در ایران است که به عنوان محلی بکر برای بازدید کاروان های راهیان نور مورد توجه است. آبادان تنها شهر واقع در نقطه صفر مرزی کشور است که به رغم هجوم ارتش بعث عراق به ایران و محاصره یک ساله و هفت سال دفاع جانانه و تقدیم چهار هزار و 200 شهید هیچگاه به دست دشمن نیفتاد و اینگونه بود که «پایتخت مقاومت>>ایران اسلامی در طول دوران هشت ساله دفاع مقدس نام گرفت. در بخشی از این موزه، پیکر پاک و مطهر هشت شهید دوران دفاع مقدس به خاک سپرده شده. باغ موزه دفاع مقدس و صنعت نفت آبادان همجوار با اروند رود است، رودخانه مهمی که عملیات‌های زیادی را همچون کربلای ۴، کربلای ۵، والفجر ۸ و کربلای ۸ را در تاریخ خود نگه داشته است.

عکس: بسیج نیوز