راهنمای محلی خوزستان

مسجد جامع شوشتر

مسجد جامع شوشتر از قدیمی ترین مساجد کشور که بنای اولیه آن، از آثار قرون اولیه اسلامی است که بر طبق نوشته کتب تاریخی، در سال ۲۵۴ هـ . ق توسط المعتزبالله - خلیفه عباسی - بنیان نهاده شد و سال ها بعد توسط المسترشد بالله - خلیفه دیگر عباسی ( متوفی ۵۲۹ هـ. ق) به اتمام رسید .

بنای این مسجد در قرون بعدی، خاصه در دوره صفوی، تغییر اساسی یافته است . براساس شواهد موجود و منابع مکتوب، بنای اولیه مسجد به سبک منسوب به عربی مشتمل بر شبستانی در جانب قبله و شاید رواقی در اضلاع دیگر صحن بوده است .

با توجه به نوشته تذکره شوشتری، شبستان مسجد تیرپوش بوده تا اینکه در دوره صفوی - سال ۱۰۸۸ هـ. ق - به جهت فساد تیرهای چوبی، شبستان با طاق های آجری بر روی پایه های متشکل از قطعات سنگی پوشش یافته است

بنابراین، بنای کنونی مسجد، بیشتر از آثار دوره صفوی و بعد از آن است و از بنای اولیه آن ، غیر از نقشه ساختمانی، بقایای کتیبه بخشی از دیوار جانب قبله و دیوار شرقی بین گلدسته و منار و خود منار که در قرن هشتم هجری به بنای اولیه افزوده شده، چیز دیگری مشهود نیست.

بنای کنونی مسجد مشتمل بر شبستان بزرگ جانب جنوبی، صحن وسیع ، منار و گلدسته جانب شرقی است.

بخش اصلی مسجد یا شبستان ستوندار جنوبی به ابعاد ۴۰/۲۶×۳۹ متر دارای پوشش طاق و گنبد است که بر روی ۵۴ پایه و جرز استوار گردیده است . پایه ها، از بلوکه های سنگی کوچک با ابعاد استاندارد ساخته شده که دارای پایه و سرستون چهار ضلعی و ساقه ۸ ضلعی هستند .

زوایای سرستون ها به صورت مقرنس های ساده ای در آمده است . طاق های بالای ستون ها، مرتفع و دارای قوس شکسته هستند . بر روی طاق های مذکور، پوشش های گنبدی قرار گرفته است . در میانه ضلع جنوبی شبستان، محرابی با گچبری های به شیوه صفوی و در اضلاع دیگر شبستان، سنگ نوشته ها و کتیبه های گچبری و فرامینی نصب کرده اند که عمدتا مربوط به دوره صفویه هستند . ظاهرا قدیمی ترین این کتیبه ها، بخشی از کتیبه گچبری قرآنی است که در آن به خط کوفی تزیینی، بخشی از سوره یاسین را نگاشته اند .

در این بنا حدود ۱۹ کتیبه نصب کرده اند که عموما به بنای مسجد ارتباطی نداشته و بعضا از جای دیگری به این مکان منتقل شده اند. بر سردر خارجی شبستان که مزین به مقرنس و آجر کاری است، دو قطعه سنگ نوشته نصب شده که بر آنها آیا تی به تاریخ ۱۱۷۵ هـ. ق کتیبه شده است .

در ضلع شرقی صحن مسجد، در غرفه اختصاصی کوچکی، قبر مؤلف تذکره شوشتر : سیدعبدالله جزایری و پدرش سیدنورالدین - به ترتیب، متوفی ۱۱۷۳ و ۱۱۵۸ هـ. ق - قرار دارد . چسبیده به ضلع شرقی مسجد، بقایای مناره زیبایی از قرن هشتم هـ. ق دیده می شود که بخش زیادی از آن ویران شده است . این مناره دارای ساقه ای استوانه ای و مزین به آجر کاری است که در میان آجر کاری ها، کتیبه های زیبایی به خط بنایی از کاشی فیروزه ای رنگ با عبارات "لله "، "محمد" و"علی " نشانده اند .

تا اواسط قرن دوازدهم هجری، ۲۶ متر از ارتفاع مناره برجای بوده (امروزه تنها ۱۶ متر آن باقی است) و کتیبه تاریخی آن بر لوحی سنگی بر قسمت بالای مناره نصب بوده است.

براساس کتیبه مزبور، بانی مناره، سلطان اویس بن حسن ایلکانی است . مؤلف تذکره شوشتر، تاریخ کتیبه را ۸۲۲ هـ.ق خوانده ؛ اما از آنجا که سلطان اویس در سال ۷۷۶ هـ. ق درگذشته، یا در نوشتن و خواندن کتیبه قصوری رفته، یا کتیبه و تزیینات مناره از بازماندگان سلطان اویس بوده که کار وی را به اتمام رسانیده اند.

در میانه ساقه منار، میله ای آجری است که پله های درونی منار به دور آن قرار می گرفته اند . در نزدیکی این منار و بر بالای ضلع شرقی، گلدسته مانندی با پوشش کاشیکاری برجای مانده است .

این بنا در دوره های مختلف تعمیر و بازسازی و به شماره ۲۸۶به ثبت تاریخی رسیده است.

عکس:ایکنا/مونا صیافی زاده

رخواست مرمت «قلعه سلاسل» شوشتر براساس عکس‌های قدیمی

یک دوستدار میراث‌ فرهنگی با اشاره به اینکه تصاویر قدیمی از قلعه سلاسل شوشتر وجود دارد گفت: هدف ما این است که این قلعه را براساس همان عکس‌های قدیمی مرمت و بازسازی کنیم.

ابوالفضل‌ مهدی‌پور در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره پیگیری‌های مستمر دوستداران میراث‌ فرهنگی برای مرمت و بازسازی بخش‌هایی از این قلعه گفت: اقدامات لازم برای بازسازی، بهسازی و ترمیم بخش‌هایی از این قلعه مستلزم تخصیص اعتبار و مشارکت تمام مسؤولان ذی‌ربط در استان و کشور است.

او با اشاره به اهمیت قلعه تاریخی سلاسل و نیاز توجه به این کهن اثر تاریخی گفت: اگر از سوی مقامات بالاتر به دوستداران میراث ‌فرهنگی برای بازسازی قلعه دستورکاری اعلام شود با هماهنگی می‌توانیم کارهایی را برای قلعه انجام دهیم.

قلعه سلاسل شوشتر دژی است بسیار بزرگ که دارای حیاط‌های مفصل و متعدد و سربازخانه‌ها و طویله‌ها و حمام‌ها و شبستان‌ها و برج‌ها و باغچه‌ها و قورخانه و نقاره‌خانه و حرم‌خانه و آشپزخانه و قاپی‌های متعدد و حوض‌های بزرگ و حصار و خندق بوده ‌است. این قلعه به همراه ۱۵ اثر تاریخی دیگر شوشتر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (پنجم تیر ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی‌تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید.

مهدی‌پور با اشاره به این‌که این قلعه تاریخی همچون گذشته پابرجاست گفت: برای حفظ، حراست و مرمت آثار تاریخی حساسیت‌هایی وجود دارد.که مستلزم تایید کارشناسان داخلی و نیز کارشناسان یونسکو می باشد هر چند که در این چند سال به صورت دوره ای (مانند مرمت بخش هایی از ساختمان های داخلی قلعه سلاسل) این کار صورت گرفته است

این دوستدار میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: با گذشت زمان همه‌ بناهای تاریخی فرسوده می‌شوند. بنابراین به صورت مستمر باید مرمت شوند.

منبع:ایسنای خوزستان

دبیر :شیما عباس زاده

دبیر: جلیل جعفری

خبرنگار: فاطمه فریح‌زاده

قُمِش آقامیر دزفول؛ اثری شگفت انگیز در زیر زمین

قمش (قنات) به معنی کاریز و مجرای آب زیرزمینی است که قدمتی چندهزار ساله در دزفول داشته و در گذشته برای استفاده از آب رودخانه حفاری شده اند. در خوزستان به ویژه در شهر دزفول به دلیل وجود آب‌های سطحی و جاری بودن رودخانه‌ دز، این فناوری بومی‌سازی و آب رودخانه جایگزین آب‌های زیرزمینی شد.

در دزفول مردمانش با حفر تونل‌هایی به نام «قمش» در چند کیلومتر بالاتر از شهر و از کناره رود دز آب را به‌ اندازه معین به سمت شهر هدایت می‌کردند و پس از مصارف شهری این آب مسیر خود را در خارج از شهر برای سیراب کردن زمین‌های کشاورزی ادامه می‌داد. مردم دزفول این راه دسترسی به کانال حفر شده را «سَربِطاق» می‌گفتند.

این قنات ها از منحصر به فردترین شبکه زیر زمینی آب در جهان محسوب شده که بخش عمده ای از آب مورد نیاز بخش کشاورزی، آب آشامیدنی و مصرف روزانه مردم دزفول را تامین کرده و در هشت سال جنگ نیز به عنوان پناهگاه و امدادرسانی به مصدومان مورد استفاده قرار می گرفت.

در واقع قمش در اصطلاح قدیم به تونل های آبرسان زیرزمینی گفته می شد که آب رودخانه دز را به تمام نقاط شهر می رساند و قدمت آنها به زمان عیلامیان باستان می رسد.

«سربطاق» نیز مجرایی به شکل سرداب بود که به‌ صورت مستقیم و با شیب ۴۵ درجه تا محل جریان آب به‌ وسیله پلکانی که گاه دارای ۱۰۰ پله بود پیش می‌رفت. به علت گرمای طاقت‌فرسای تابستان، قمش و سربطاق‌ها نقش بسیار مهمی در ادامه زندگی و حیات شهر دزفول ایفا کرده‌اند.

در گذشته تعداد ۱۴ سَربِطاق‌ در دزفول وجود داشته که به دلیل توسعه شبکه آب‌رسانی شهر از دهه ۴۰ شمسی به بعد کم‌کم کارکرد خود را از دست‌ داده و متروکه و بعضی حتی تبدیل به مسیر فاضلاب شدند.

در خوزستان به ویژه در شهر دزفول به دلیل وجود آب‌های سطحی و جاری بودن رودخانه‌ دز، این فناوری بومی‌سازی و آب رودخانه جایگزین آب‌های زیرزمینی شد. در دزفول مردمانش با حفر تونل‌هایی به نام «قمش» در چند کیلومتر بالاتر از شهر و از کناره رود دز آب را به‌ اندازه معین به سمت شهر هدایت می‌کردند و پس از مصارف شهری این آب مسیر خود را در خارج از شهر برای سیراب کردن زمین‌های کشاورزی ادامه می‌داد.

مردم دزفول این راه دسترسی به کانال حفر شده را «سَربِطاق» می‌گفتند.

این قنات‌ها از منحصر به فردترین شبکه زیر زمینی آب در جهان محسوب شده که بخش عمده‌ای از آب مورد نیاز بخش کشاورزی، آب آشامیدنی و مصرف روزانه مردم دزفول را تامین کرده و در هشت سال جنگ نیز به عنوان پناهگاه و امدادرسانی به مصدومان مورد استفاده قرار می‌گرفت. «سربطاق» نیز مجرایی به شکل سرداب بود که به‌ صورت مستقیم و با شیب ۴۵ درجه تا محل جریان آب به‌ وسیله پلکانی که گاه دارای ۱۰۰ پله بود پیش می‌رفت

به علت گرمای طاقت‌فرسای تابستان، قمش و سربطاق‌ها نقش بسیار مهمی در ادامه زندگی و حیات شهر دزفول ایفا کرده‌اند.

عکس:امین نظری/ایسنا

آیین مقتل خوانی دهه اول محرم در شوشتر

مقتل خوانی از دیرباز از مهم ترین جلوه های بیان مصائب جانسوز واقعه کربلا بوده است. روایت واقعه کربلا با هدف زنده نگاه داشتن اهداف متعالی قیام امام حسین(ع) علیه جور و ستم سالیان متمادی، توسط شیعیان در مناطق گوناگون ایران انجام می شده است.
برای نمونه در مسجد آل طیب شهر شوشتر مقتل خوانی از دیرباز تا کنون پابرجا است. سبک مقتل خوانی خاص شوشتر، احتمالاً اولین بار توسط آیت الله آقا سید محمد مهدی آل طیب رواج یافته و هرساله در دوازده شب اول ماه محرم برگزار می شود. این سبک به مسجد آل طیب اعتبار ویژه ای بخشیده و آن را به گفته اهل فن «پایتخت مقتل خوانی خوزستان و کشور » قرار داده است.

این مراسم از سوی اهالی شوشتر و شهرهای اطراف چندان مورد استقبال قرار می گیرد که مساجد، حسینیه ها، منازل، کوچه ها و خیابان های اطراف مسجد سرشار از جمعیت می شود.

در مراسم مقتل خوانی مسجد آل طیب سنت های خاص عزاداری مردم شوشتر مربوط به چند صد سال پیش نیز اجرا می شود که در هیچ جای دیگری جز این مسجد برگزار نمی شود. از اواخر دوره قاجار تا کنون، تنها در چهار سال، به دلیل ممنوعیت برگزاری مراسمات مذهبی در دوره پهلوی اول این مراسم ممنوع شد.

مقتل [م ت] (ع آ) جای کشتن و زمینی که در آنجا کسی کشته شده باشد (لغت نامه دهخدا، ذیل واژه). اما در اصطلاح مقتل در مورد کتاب هایی به کار می رود که یک حادثه خونین را شرح دهند و منجر به قتل شخصیتی بزرگ شده باشد، کاری که قبلاً به جای مداحی انجام می شد.

پس از واقعه جانگداز عاشورا در سال ۶۱ هجری، اولین گزارش ها را شاهدان عینی واقعه یعنی خانواده امام حسین(ع) به ویژه زینب کبری(ع) و امام سجاد(ع) به تاریخ ارائه کردند. بعدها این گزارش ها مقتل خوانده شد.

ارزش و اعتبار گریه بر امام حسین(ع) از جمله فضیلت های برجسته ای است که ائمه(ع) و عالمان شیعی بر آن تأکید کرده اند، به گونه ای که امام صادق(ع) در این ارتباط می فرماید: «به راستی کسی را که برای حسین(ع) گریه می کند، او می بیند و از روی رحمت و دلسوزی برایش طلب آمرزش می کند
مقاتل بسیاری وجود دارد اما مقتل خوانی مسجد آل طیب شوشتر در هیچ جای ایران با این سبک و سیاق انجام نمی گیرد.

از مراسمات مذهبی شیعیان، ذکر مصائب اهل بیت(ع) خصوصاً واقعه دشت کربلا است که در اصطلاح به آن مقتل خوانی می گویند.