راهنمای محلی خوزستان

خراطی خوزستان ؛ نقش و نگارهایی که به چوب جان می دهند

محصولات خراطی چوب خوزستان ضمن حفظ میراث گذشتگان به اقتصاد پایدار استان کمک می کند .

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز خوزستان ؛ خراطی چوب یکی از گرایش‌های صنایع دستی چوب ایران و هنر صنعت بومی استان خوزستان است.

گرچه تاریخ قطعی پیدایش هنر خراطی را نمی‌توان مشخص کرد، اما با توجه به کاربرد چوب به عنوان یکی از نخستین مواد اولیه توسط انسان، می‌توان آغاز خراطی چوب را به دوره‌های پس از ابداع نخستین وسایل تدافعی چوبی مرتبط کرد.

در تصویر حکاکی شده روی یکی از مهر‌های استوانه‌ای یافت شده در چغامیش خوزستان متعلق به ۵۳۰۰ سال پیش، فردی روی چهار پایه نشسته و در دستش دوک نخ ریسی قرار دارد.

در این نقش برجسته پایه‌های چهار پایه و دوک نخ ریسی شواهدی بر وجود فن خراطی است به دلیل این که تنها راه ساخت این ابزار خراطی است همچنین نقش برجسته‌های عیلامی یافت شده در محدوده شوش و دزفول بیانگر حقایقی درباره رواج خراطی در آن دوره هستند.

اما بر پایه بررسی‌های انجام شده در منابع مختلف در دوره‌های کهن محصولات چندانی درزمینه خراطی چوب استان خوزستان ساخته نشده و یا در صورت وجود این محصولات، اطلاعی از این آثار به ما نرسیده است.

دزفول ، خاستگاه خراطی سنتی چوب خوزستان

مهمترین مراکز رواج خراطی چوب در ایران در استان‌های خوزستان و مازندران قرار دارد.

امروزه در استان خوزستان، هنر خراطی چوب فقط در دو شهر دزفول ، بهبهان رواج دارد.

شهر دزفول مهم‌ترین مرکز خراطی سنتی چوب در خوزستان است.

به دلیل اهمیت هنر خراطی در شهر دزفول، نام برخی محله‌ها و القاب خانوادگی این شهر برگرفته از واژه‌ی خراطی است.

بازار قدیم دزفول دارای راسته‌ی مخصوص به نام راسته خراط‌ها است.

محله خراطان شهر دزفول که بخشی از بازار قدیم است، قدمتی ۲۰۰ ساله دارد، اما به طور حتم سابقه‌ی فعالیت خراطی چوب دزفول بیش از این تاریخ است.

با توجه به شرایط اقلیمی دزفول، شرایط بهره برداری از چوب درختان، همواره در این منطقه وجود داشته است.

اغلب محصولات خراطی دزفول با استفاده از یکی از گونه‌های درختی بومی به نام جغ (شیشم / جِک) تولید می‌شوند.

در گذشته محصولات خراطی چوب در زندگی اهالی بومی، کاربرد مصرفی داشتند و امروزه نیز با تغییر در فرم ، ابعاد ، رنگ و .. به طور کاربردی و یا تزئینی در اغلب مناطق کشور شناخته شده است ؛ و نیز در حوزه صادرات صنایع دستی دارای جایگاه ویژه هستند.

در سال‌های اخیر به دلیل اهمیت فرهنگی و اقتصادی خراطی، تولید کنندگان و نهاد‌های دولتی و خصوصی فعال در استان خوزستان به ویژه شهرستان دزفول توجه ویژه‌ای به هنر صنعت خراطی داشته اند.

به همین منظور موزه خراطی دزفول در محل زیر زمین خانه تاریخی تیز نو در شهرستان دزفول راه اندازی شد.

در موزه خراطی دزفول ۲۰۰ محصول خراطی چوب با هدف معرفی و حفظ هنر صنعت خراطی (به عنوان یکی از گرایش‌های بومی صنایع دستی دزفول) در معرض دید قرار دارد.

خراطی ، ریشه در زندگی دارد

استاد عبدالرحیم فروتن از قدیمی‌های بازار دزفول است او سال هاست که با دستان هنرمندش بر چوب نقش می‌زند.

خراطی را از ۱۲ سالگی از پدر آموخت و حالا در آستانه ۶۰ سالگی ۴۸ سالی می‌شود که با تراشیدن چوب چراغ این هنر صنعت را روشن نگه داشته است.

حالا این روزها استاد به دنبال حفظ خراطی است تا در گذز زمان ، غبار فراموشی به خود نگیرد و به همین دلیل کار آموزش خراطی را دنبال می کند .

درکنارش سازه های چوبی ساخت دستش را هم به منزل می برد تا همسرش طرحی نو بر آنان در اندازد و عشق و هنر را با هم تلفیق کند .

ساختار ظاهری محصول خراطی دزفول

محصول خراطی چوب، نوعی محصول متقارن چوبی است که از طریق تراشیدن و شکل بخشی به قطعات چوب با بهره گیری از حرکت چرخشی دستگاه خراطی تولید می‌شود.

برای جلوگیری از تاثیر رطوبت و ایجاد ثبات در مقابل تغییرات جوی، تمام سطوح محصول خراطی چوب دارای پوشش شفاف مرغوب است؛ به طوری که رطوبت از هیچ نقطه‌ای در محصول نفوذ نمی‌کند و از روغن جلا به دلیل زرد شدن تدریجی و کاهش کیفیت محصول، استفاده نمی‌شود.

از میان محصولات خراطی چوب خوزستان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

لوازم آشپزخانه مانند: بشقاب، کاسه، ظرف میوه، قندان و.

قطعات مبل و دکوراسیون: پایه‌های میز و صندلی، آباژور، تختخواب و ...

لوازم سرگرمی و آموزشی: مهره‌های شطرنج و...

لوازم مورد نیاز پیشه‌های سنتی مانند: دسته داس، چرخ ریسندگی و ...

لوازم متفرقه: میل زورخانه، عصا

برخی محصولات خراطی با استفاده از طرح‌های سنتی مانند تذهیب، تشعیر، گل و مرغ ایرانی، نگارگری ایرانی و خوشنویسی تزیین می‌شود.
عیب‌های ظاهری محصول خراطی

ناصافی، عدم تعادل، استحکام کم، پوشش نامطلوب، ترک خوردگی، رنگ باختگی سطوح محصول، نفوذ حشرات و کپک زدگی و ... از جمله عیوب ظاهری محصول خراطی است.

رنگ بندی محصولات خراطی
رنگ بندی محصولات خراطی چوب اغلب شامل رنگ طبیعی ذاتی چوب‌ها (رنگ‌ها متنوع کرم از زرد مایل به سفید تا قهوه‌ای مایل به سیاه) است.

برخی از خراط‌ها محصولات را با پوشش زنگ دلخواه عرضه می‌کنند که این کار با رعایت نکات زیبایی شناسانه و مبانی رنگ، خللی در ارزش مادی و معنوی محصول خراطی ایجاد نمی‌کند.

چوب مورد استفاده در خراطی از نوع چوب خشک قابل حمل است.
این نوع چوب بعد از قطع درخت به مدت چند ماه در انبار مخصوص نگه داری شده و به آرامی خشک شده و به تعادل محیط رسیده است.

اگر چوب پیش از خشک شدن برای تولید محصول خراطی استفاده شود، رطوبت چوب درون باعث می‌شود که بافت‌ها وآوند‌ها نیمه خشک داخل چوب به یکدیگر فشار بیاورند و محصول در آینده به تدریج دارای ترک شود و عمر محصول خراطی کوتاه شود.

در خوزستان برای تولید محصولات خراطی، از چوب ذرختان جغ، کُنار، سپیدار، توت، زردآلو، گردو، نارون، شمشاد و بید استفاده شود.
اغلب محصولات خراطی بهبهان با چوب درخت سپیدار و محصولات شوشتر با استفاده از چوب درخت کنار تهیه می‌شوند.

بیشتر بخوانید : پرداخت ۸ میلیارد تومان تسهیلات کرونایی به فعالان صنایع دستی خوزستان

مواد مورد نیاز هنر صنعت خراطی
چوب
گلوتین
چسب چوب
لاک و الکل
سیلر
کیلر
پلی استر
بتونه چوب
ابزار‌های خراطی شامل دستگاه خراطی چوب، ابزار‌های برش و تراش، نون گاز ، پولاد، تراشنده (اسکلنه)، ابزار‌های جدا کننده، پرگار، کولیس ، سنباده ، سوهان چوب ساب تیشه و چکش و ... می‌باشد.

بعد از نگه داری چوب (با رطوبت ۱۸ درصد و ۲۵ درصد) به دور از موریانه و سایر حشرات مخرب طرحی برای آن در نظر گرفته می‌شود.
خراط براساس فرم نهایی به دو شکل مرغکی و کاسه‌ای سازه را شکل می دهد .

نویسنده : زهرا کیانی

میراث صنعتی چیست؟

گردشگرصنعتی کیست؟

✅ فرشید خدادادیان، #پژوهشگر و فعال حوزه ی میراث صنعتی در نخستین#وبینار آموزشی؛ «ظرفیت های میراث صنعتی برای توسعه#گردشگری» که به میزبانی #انجمن_میراث_صنعتی_ایران در شبکه اجتماعی #کلاب_هاوس و با حضور جمعی از فعالان حوزه گردشگری برگزار شد، با اشاره به تازگی مفهوم #میراث_صنعتی نسبت به سایر حوزه های میراثی در سطح کشور و حتی جهان تاکید کرد؛ نخستین ضرورت در این زمینه بازخوانی مکرر مفاهیم و تعاریف برای رسیدن به درک درست تر از موضوع و زمینه است.

✅ رییس مرکز اسناد #گنجینه های_تاریخی #صنعت_نفت در خصوص تعریف درست و علمی میراث صنعتی گفت؛ سازمان جهانی مرجع در این زمینه«کمیته بین المللی حفاظت از میراث صنعتی» است که به اختصار «تیکی» (TICCIH) نامیده می شود.
این کمیته در ییانیه ی موسوم به «منشور نیژنی تاگیل» که در گرد همایی اعضایش در ۱۷جولای۲۰۰۳ در #نیژنی_تاگیل مسکو به تصویب رساند، میراث صنعتی را اینگونه تعریف کرده است؛ میراث صنعتی شامل فرهنگ صنعت است.فرهنگی که دارای ارزش های علمی، معماری، اجتماعی، فنی و تاریخی باشد.این میراث موارد ذیل را در بر می گیرد؛ ساختمان ها و ماشین آلات، کارگاه ها، دودکش ها و واحد های تولیدی، معادن و سایت های پرداخت و پالایش مواد اولیه، انبارها و فروشگاه ها، مکان هایی که انرژی در آنها تولید، منتقل و مصرف می شود. حمل و نقل و تمام زیرساخت های آن و نیز تمام مکان هایی که به فعالیت های اجتماعی مرتبط با صنعت از جمله؛سکونت، مذهبی، تفریحی، ورزشی و آموزشی اختصاص داده شده اند.
✅ خدادادیان، با مبنا قرار دادن چنین تعریف جهانی از «میراث صنعتی» گفت: خوشبختانه ما در ایران و در شهرهای مختلف، مظاهر و مناظر متعدد و زیادی از میراث صنعتی در بخش های گوناگون صنعتی را داریم که ارزش و ظرفیت افزودن به لیست ملی و متعاقبا جهانی «میراث صنعتی» را دارند و علاقه مندان به بازدید و آشنایی با این موارد نیز در دو بخش گردشگر داخلی و گردشگر خارجی در حوزه گردشگری بازار هدف این حوزه بوده و باید با معرفی، آموزش، تبلیغات و در عین حال فرهنگ سازی به این حوزه ی میراثی سوق داده شوند.
✅ مجری طرح موزه های اکتشاف، حفاری و تولید صنعت نفت در پایان خاطرنشان کرد؛ صنعت نفت بعنوان مهمترین صنعت یک قرن اخیر ایران در این زمینه اقداماتی انجام و برنامه های زیادی نیز در دست مطالعه و اجرا دارد و امیدواریم گردشگران صنعتی داخلی و خارجی (البته پس از گشایش های سیاسی و کرونایی) از میراث صنعتی ایران در حوزه صنعت نفت بازدید داشته باشند

آداب و رسوم ازدواج اعراب در خوزستان

در فرهنگ مردم عرب خوزستان، خانواده پسر پس از انجام تحقیقات لازم و همچنین اطلاع از عدم وجود اصطلاحا "ناهی" یا معترض به خواستگاری دختر میروند.
میان ِطوایف ِ عربِ شوش ،در نخستین گام مادر و خواهر پسر ، موضوع را با والدین دختر در میان می گذارند که در صورت توافق،" مشایه" یا خواستگاری انجام میشود. با اعلام توافق نهایی مهریه یا gey تعیین می شود. gey به پولی گفته میشود که خانواده پسر به پدر عروس می دهند تا با توجه به استطاعت مالی اش و اضافه کردن مبلغِ دیگری به آن برای دخترش جهیزیه بخرد. 2 الی 3 روز پس از خواستگاری،خانواده پسر مقداری البسه و لوازم مقدماتی مانند بشت(عبا)،حنا،شانه،کیسه حمام،آیینه و عطر و... برای دختر می آورند.همچنین یک حلقه نامزدی که اصطلاحا به آن "نیشان الخطوبه"(علامت نامزدی)،می گویند برای دختر آورده میشود.
در برخی مناطق،قبلا خانواده داماد به جای مهریه،دختری ازخانواده خود را به عقد ازدواج یکی از پسران طایفه عروس در می آوردند.این دو دختر صدایق(SEDAYEGH) نام می گرفتند.
در روستا های بررسی شده اطراف آبادان ،چنانچه پاسخ به پیشنهاد خواستگاری از طرف خانواده دختر مثبت باشد،مادر دختر به مادر پسر می گوید:"کامکم مفروشه" یعنی جایتان آماده و مفروش است که این جمله نشانه پاسخ مثبت می باشد.
زنان خانواده پسر ، در زمان خواستگاری با دختر مورد نظر گفتگو میکنند و اطلاعاتی از وضعیت جسمانی و خانه داری او کسب میکنند.در شادگان، یکی از نشانه های مهارت دختر در امر خانه داری،قطر نانی است که می پزد و هرچه این قطر بیشتر باشد،نشان از مهارت بیشتر او دارد.
یک شب قبل از عروسی شب حنابندان،یا "لیله الحنا" است.داماد و عروس را جداگانه در خانه های خود حنا می بندند.
معمولا یک یا دو روز قبل از مراسم عقد،عروس را به "هفه" یا "اصلاح" می برند. جاری شدن عقد معمولا در محضر انجام میشود.پس از عقد، عروس و داماد تا سه روز حق نداشتند بیرون روند که البته امروزه این رسم کمرنگ تر شده است.
در شوش رسم است که خواهر ، مادر یا مادر بزرگ عروس همراه عروس به خانه داماد میروند و با خود حلوا و گوسفندی نیز می برند.در شادگان،هنگامی که عروس به سمت خانه داماد آورده میشود،زنی که به او اصطلاحا،"زافوفه" می گویند،عروس را تا خانه داماد همراهی می نماید.زافوفه کسی است که سرد و گرم روزگار را چشیده است.
در بسیاری از مناطق تیراندازی هنگام ورود عروس به خانه داماد نیز مرسوم است. رقص دسته جمعی "یزله" که با پایکوبی و شادمانی همراه است، از رقصهای رایج عربی در هنگام ورود عروس به منزل داماد است. در رسمی دیگر هنگام ورود عروس به منزل داماد، او از پشت بام برایش شیرینی و پول می انداخت.
در شادگان ،از مناطق ِ عرب نشین خوزستان، هنگام ورودِ عروس به منزلِ داماد،بره ای به فرا خور حال خانواده داماد،به پای او قربانی می شود که اصطلاحا به آن "فدیه" میگویند.معمولا از عروس و داماد می خواهند دل بره را مشترکا با هم میل نمایند.قدما معتقدند این کار باعث خواهد شد عروس و داماد با هم یک دل و همراز باشند.
میان قوم عرب نوعی ازدواج مرسوم است که بر اساس سنت نذر صورت میگیرد.بدین معنی که والدین دختر ، اور ا نذر یکی از خانواده های سادات می کنند.در صورتی که نذر آنها پذیرفته شود،دختر را به او می دادند که البته سید ها در بیشتر اوقات ، از خود دختران هم نظر میخواستند و اگر آنها راضی به ازدواج می شدند،وی به عقد پسر مورد نظر در می آمد.
نی همبون از سازهای کمابیش رایج در عروسیهای قوم عرب است که البته بیشتر اقوام خوزستان از آن در مراسم عروسی استفاده میکنند.امروزه از سازهای مدرن مانند ارگ درمراسم عقد وعروسی استفاده بیشتری می شود.

منبع:اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان

لنج‌سازی در هندیجان

دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج‌فارس در سال ۱۳۸۸ به ثبت ملی و در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان هشتمین میراث ناملموس ایران در اجلاس اندونزی سازمان یونسکو به نام استان‌های خوزستان، هرمزگان و بوشهر به ثبت رسید.

لنج، گونه‌ای از کشتی کوچک یا قایق بزرگ باری و مسافری است که در خلیج‌پارس، دریای عمان و اقیانوس هند ازدیرباز تا کنون دیده می‌شود. پیشینه دریانوردی و لنج‌سازی در خلیج پارس به هزاران سال پیش برمی‌گردد. کهن‌ترین سند دریانوردی ایرانیان دراین حوزه، مُهری است که در چغامیش دزفول به‌دست آمده و تاریخ آن به ۵هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. این مُهر گِلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می‌دهد که یک سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته و اسیران زانوزده در جلوی او دیده می‌شوند. بنابراین صنعت لنج‌سازی در ایران از پیشینه‌ای کهن برخوردار است و ایرانیان باستان از پیشگامان دریانوردی و لنج‌سازی در جهان از گذشته تاکنون بوده‌اند. لنج‌سازی یکی از صنایع بومی مردم کرانه خلیج‌پارس محسوب می‌‎شود. واژه «لنج» در مناطق دیگر ایران بسته به تلفظ آن مناطق، گاهی با کسر لام نیز تلفظ می‌شود.

ساخت لنج

امروزه، روی کارآمدن فن‌آوری‌های جدید و وجود نظریه‌هایی مبنی بر استفاده نکردن از چوب به دلیل حفظ و مراقبت از جنگل‌ها و محیط‌زیست طبیعی، سبب شده است تا کارگاه‌های صنعتی جایگرین کارگاه‌های سنتی شوند و لنج‌های چوبی جای خود را به مواد فایبرگلاس ارزان‌قیمت‌تر بدهند؛ موضوعی که باعث شده است تا ساخت لنج‌های چوبی متوقف و کارگاه‌ها در نبود مواد تولیدی به مرمت لنج‌های قدیمی بپردازند. اما با وجود این، دانش ساخت و استفاده و تعمیر لنج‌های چوبی تا به امروز در بخش‌های جنوبی ایران و در کرانه خلیج‌پارس هنوز زنده و پویا باقی مانده است. مراکز اصلی لنج‌سازی در جنوب ایران، شهرهای آبادان، خرمشهر، چوئبده، هندیجان، بندرکنگ و شیف و بنادر کوچک و بزرگ دیگری هستند که در تداوم حیات این صنعت بومی نقشی اساسی تاکنون ایفا کرده‌اند.

مهم‌ترین و اصلی‌ترین چوب در ساخت لنج، چوب ساج است که در گذشته از هندوستان وارد می‌شد. در کنار این نوع، انواع دیگری از چوب نیز کاربرد داشت. امروزه برای مرمت لنج‌های قدیمی، به دلیل‌ وارد نشدن چوب ساج از هندوستان از چوب اوکالیپتوس و چوب گردو که در داخل کشور است استفاده می‌شود.

عمر مفید لنج بین ۵۰ تا ۱۰۰ سال است که در صورت استفاده درست و نگهداری از آن، یک لنج تا صدسال نیز قابل استفاده است. امروزه‌روز، باتوجه به روی‌آوری دریانوردان به استفاده از لنج‌های فایبرگلاس در مقایسه با نوع چوبی آن، علاوه بر محدودیت‌هایی که در استفاده از چوب درختان و مراقبت از نابودی جنگل‌ها و گرانی صنعت چوب وجود دارد، دلایل دیگری را نیز می‌توان درعدم استفاده از چوب برشمرد. لنج‌های جدید فایبر گلاس در مقایسه با نوع چوبی، تفاوت‌ها و شاید مزیت‌هایی دارند که دریانوردان را به استفاده از آن‌ها ترغیب می‌کند. پرهزینه بودن ساخت و نگهداری لنج‌های چوبی و نیز خرابی بالا و ایمنی پایین آن‌ها، محبوبیت بیشتر لنج‌های فایبرگلاس را به‌دنبال داشته است؛ این نکته را نیز باید مد نظر داشت که با وجودی که عمر لنج‌های فایبر گلاس کمتر است و هوای درون آن‌ها در تابستان بسیار گرم می‌شود، اما لنج‌های چوبی از هوای بهتر و مطبوع‌تری برخوردار هستند ولی باز هم به‌دلایل ایمنی بیشتر و هزینه کمتر، تمایل بیشتری به استفاده از لنج فایبرگلاس وجود دارد.

لنج‌سازی در هندیجان

ورود دانش لنج‌سازی به هندیجان به بعد از شروع جنگ تحمیلی و آمدن مهاجران آبادانی که به صنعت لنج‌سازی مشغول بودند بازمی‌گردد. افرادی که به کار ساخت و تعمیر لنج اشتغال دارند «گَلاف» نامیده می‌شوند. گلاف‌ها عموماً از طایفه بحرانی هستند و این دانش از پدر به پسر در این طایفه به ارث رسیده است. پیش از ورود لنج‌سازان آبادانی، گلاف‌های بومی هندیجان فقط به کار تعمیر و بازسازی لنج می‌پرداختند ولی ساخت لنج و ایجاد کارگاه‌های لنج‌سازی، به صورت گسترده توسط این دسته از مهاجران در هندیجان به وجود آمده است.

مرحوم حاج فالح و حاج هادی بحرانی اولین کارگاه‌های لنج‌سازی را در هندیجان تأسیس کردند؛ دو کارگاه یکی به نام «چاله‌گود» در مسیر بندر سجافی و دیگری به نام «برزوباد» در هندیجان جنوبی در دهه شصت فعالیت خود را آغاز کردند. کارگاه چاله گود در حاشیه رودخانه ساخته شده بود و توسط یک دستکند مصنوعی که به گود معروف بوده، روزانه لنج‌های بی‌شماری را رفع نقص و تعمیر می‌کرد.

گلاف‌کاران به منظور تعمیر، لنج را در این دستکند قرار می‌دادند، به گونه‌ای که فقط قسمت پایین آن در آب قرار می‌گرفت تا بدین روش بازگشت آن پس از طی دوران تعمیر به رودخانه با سهولت بیشتری صورت گیرد؛ علاوه براین کارگاه‌ها، مراکز دیگری هم برای تعمیر و یا شستشوی لنج در حاشیه رودخانه وجود داشت که یکی در ابتدای چم‌شعبان، یکی در مسیر امامزاده میررحمان و دیگری کارگاه خزعل در ۲۰ کیلومتری بندر سجافی قرار داشتند.

به دلیل منسوخ شدن ساخت لنج چوبی، در محل این کارگاه‌های قدیمی امروزه هیچ فعالیتی صورت نمی‌گیرد و کارگاه جدید لنج در هندیجان در محلی دیگر در مسیر بندر سجافی در نزدیکی گمرک در سال ۱۳۸۷ تأسیس شده که فقط تعمیر و بازسازی لنج‌های قدیمی در آن صورت می‌گیرد. از دوران شکوه لنج‌ها در هندیجان در حال حاضر، فقط تعدادی کمتر از ۱۰ عدد لنج چوبی باقی مانده است که قدمتی بین ۴۰ تا۶۰ سال دارند.

به‌دلیل از رونق افتادن لنج‌های چوبی، شغل گلافی نیز به سردی نشسته است. از همین روی و از آنجایی که این شغل که در طایفه بحرانی موروثی بوده و جوان‌ها نیز شغل پدر را ادامه می‌دادند، در روزگار افول هنر گلافی به دلیل‌عدم کارایی آن، جوان‌ها علاقه‌ای به آموزش و یادگیری و ادامه آن ندارند و بر تعداد گلاف‌ها نه تنها افزوده نمی‌شود بلکه با درگذشت پیشکسوتان این حرفه، افراد جدیدی جایگزین آن‌ها نمی‌شوند. از آن جمعیت گلاف‌ها که در گذشته به ساخت لنج می‌پرداختند اکنون حدود ۲۰ نفر باقی مانده‌اند که آنان نیز فقط به کار تعمیر و مرمت لنج‌های قدیمی مشغول هستند.

در سال‌های اخیر، لنج‌سازی هندیجان با نام شناورسازان صنعت و دریا به مدیریت برادران رحمانی، تنها مرکز تعمیر لنج در بین شهرهای هندیجان، دیلم و گناوه است و همه گلاف‌ها به صورت روزمزد و طبق توافق با صاحب لنج با هدف دریافت دستمزد، در این محل به تعمیر آن‌ها مشغول هستند. ولی به‌تازگی در شهرستان دیلم یک کارگاه لنج‌سازی درحال تأسیس است.

تعدادی از گلاف‌هایی که هنوز در این حرفه فعالیت می‌کنند عبارتند از: تریاک بحرانی، نجم بحرانی، احمد بحرانی، امیر بحرانی، علی بحرانی، حسین بحرانی، رزاق بحرانی و عبدالحسین بحرانی.

این نکته را نیز باید گفت که در گذشته به دلیل‌عدم وجود دستگاه‌های مکانیزه، موقعیت‌سنجی آب رودخانه در تعمیر لنج نقش مهمی داشته است. از آنجا که رودخانه زهره به دریای آزاد می‌ریزد امواج جزر و مدی دریا به رودخانه وارد می‌شود و جزر و مد آب دریا که در زمان‌های مشخصی در هر ماه اتفاق می‌افتد در بالا و پایین رفتن تراز سطح آب رودخانه تأثیرگذار است و از این پدیده طبیعی برای بالا آوردن لنج و قرار دادن آن در ساحل بهره می‌بردند. لنج با بالا آمدن آب به ساحل وارد می‌شد و در فاصله زمانی مشخص تا پایین رفتن آب، لنج را تعمیر کرده و با پایین رفتن آب به رودخانه باز می‌گردانند. ولی گلاف‌ها امروزه باوجود دستگاه‌های مکانیزه برای جابجایی و بالا و پایین بردن لنج‌ها نیازی ندارند تا در انتظار بالا و پایین رفتن آب رودخانه و دریا بمانند.

تراز سطح آب رودخانه در روزهای مختلف ماه عبارت است از: از روز ۱۱ تا ۲۰هر ماه، تراز سطح آب هر روز ۴۰ سانتی متر بالا می‌رود، از ۲۱ تا ۲۶ پایین، ۲۶تا ۴ ماه بعد بالا و از ۴ تا ۱۱ پایین می‌آید؛ گرچه این زمان‌بندی، اکنون با وجود تغییرات مدیریتی در حوزه آب‌ها و رودخانه‌ها و سایر عوامل انسانی متعدد مانند ایجاد سدها دستخوش تغییر شده است.

* گزارش از اکرم ندیمی‌پور، کارشناس باستان‌شناسی و رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هندیجان

/گزارش تصویری/موزه سنگ شوشتر، جلوه‌گاهی از نقش قلم و سنگ

اگر تا پیش از این شهر شوشتر را با نام موزه روباز می‌شناختند، ازتاریخ یکم فروردین‌ماه ۱۴۰۱ به بعد در محل قلعه‌سلاسل موزه‌ای پا به عرصه حیات گذاشت که بخش عظیمی از تاریخ و هویت سنگی شهر شوشتر و نواحی اطراف را روایت می‌کند؛ این موزه، مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها، سنگ‌نوشته‌ها، کتیبه‌ها، بخشی از تزئینات بافت سنگی شوشتر شامل ستون‌ها، سرستون‌ها و سنگ‌های قبور، شیرهای سنگی و... راتشکیل می‌دهد. از آن‌جایی که یکی از اصلی‌ترین مسالح بوم‌آورد شوشتر از گذشته تا به امروز سنگ بود، موزه سنگ شوشتر از دل همین تاریخ و گذشته سنگی به امروز منتقل شده است.

عکس: سپیده سلمانوندی/ روابط عمومی و امور بین الملل اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی خوزستان